مطالعه ای بر رساله موسیقی تحفهالسرور اثر درویش علی چنگی

رساله موسیقی تحفه السرور اثر درویش علی چنگی متعلق به قرن ۱۰ یا ۱۱ه.ق/ ۱۶ یا ۱۷م است که می توان آن را فارغ از مطالب نظری موسیقایی، از معدود تذکره های فارسی درباره هنرمندان موسیقی ایران و مناطق فارسی زبان دانست و از منظر ادبی هنری، تاریخ ادبیات و موسیقی پژوهی تاریخی اساطیری درخور توجه است. این رساله اطلاعات ارزشمندی در زمینه مباحث نظری موسیقی، سازشناسی، شرح احوال و ذکر آثار موسیقی دانان قبل و بعد از قرن دهم هجری قمری دربر دارد. عمر درویش علی چنگی حدود هفتاد سال بوده و از مخدومان وی در مناطق بخارا و خیوه می توان عبدالله خان، بهادرخان، سلطان اسفندیار و باقی محمدخان نام برد. مسئله مهم این که گرچه تحفه السرور در ماوراءالنهر نوشته شده است، مطالبی در ارتباط با حیات موسیقایی عصر صفوی در آن وجود دارد. محتوای تحفه السرور در دو بخش تنظیم شده است: یک بخش نظری که به مسائل معمول در موسیقی نظری عربی اسلامی می پردازد و یک بخش زندگی نامه ای. تحفه السرور مشتمل بر دوازده مقام است. از نتایج آن است که شرح سازها دقت یکسانی ندارند و به افسانه پردازی آکنده شده است؛ اما مطالب درباره موسیقی دانان و ادیبان یکسره بی پایه نیستند. پژوهندگان در مقاله حاضر، به روش توصیفی تحلیلی و با دسترسی به منابع تکمیلی کتابخانه ای به بررسی جزئیات حیات مولف در منابع، توصیف مشخصات اثر از روی نسخه های به جامانده و واکاوی نقد و نوشته های دیگر پژوهشگران درباره درویش علی چنگی و اثرش پرداخته اند. همچنین محتوای اثر در مطاوی ابواب دوازده گانه آن، اشاره به هنرمندان آن عصر، و شرح افسانه های ابداع سازها بررسی شده است.

کلیدواژه ها:

تحفه السرور ، درویش علی چنگی ، موسیقی عصر صفوی ، رساله موسیقی ، تذکره موسیقی