تحلیل دیالکتیک «خدایگان و بنده» میان «معشوق و عاشق» در غزلیات سعدی

یکی از مباحث مهم فلسفه گئورگ هگل در کتاب «پدیدار شناسی روح»، گفتار «خدایگان و بنده» است. دیالکتیک خدایگان و بنده آغاز سیر اندیشه و مبنایی برای خودآگاهی و آزادی انسان است. بنابراین خودآگاهی و آزادی در فرایند دیالکتیک پیکار، میان شخصیت­ها به مثابه خدایگان و بنده محقق می­شود. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی، رابطه کنشگرانه خدایگان – بنده را میان معشوق و عاشق در غزلیات سعدی تحلیل می­کند. همچنین خودآگاهی و آزادی عاشق در رابطه با معشوق واکاوی می­شود. با توجه به گفتار خدایگان و بنده می­توان گفت که ستیز میان معشوق و عاشق در فرایند دیالکتیک روی می­دهد. وجود معشوق برای تحول اندیشه و عواطف عاشق لازم است. عاشق از رهگذر دیالکتیک به خودآگاهی و آزادی می­رسد. ذهن عاشق در غزل سعدی در دو روند حرکت می­کند؛ عاشق در فرایند دیالکتیک با وصال معشوق و شناسایی ابژه از حرکت باز می­ماند. در فرایند دیگر، تحمیل ارج به معشوق برای عاشق، میسر نمی­شود. عاشق از خودبیگانگی می­شود و عوامل بیرونی و واقعی عشق را «نفی» می­کند و در این وضعیت بی­آنکه دیالکتیک رفع شود؛ عاشق به رهایی و آزادی دست می­یابد. سپس خودآگاهی، عاشق از شناخت حسی معشوق جدا می­شود و در سیر آگاهی، خواست فردی او با خواست کلی یگانه می­شود. از این رو مانایی معشوق برای عاشق اهمیت می­یابد.

کلیدواژه ها:

خدایگان ، بنده ، عاشق ، معشوق ، هگل ، غزلیات سعدی