بررسی تغییرات ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک توده های شاهد و متاثر از زوال در شهرستان مریوان، استان کردستان

مقدمه و هدف: جنگل های زاگرس با تامین بیش از ۴۰ درصد از آب کشور، از نظر بوم­شناسی دارای اهمیت زیادی هستند، با این حال، در سالیان اخیر سرخشکیدگی و زوال در این جنگل ها گسترش داشته ­است. پدیده زوال بلوط در جنگل های زاگرس در دو دهه اخیر آغاز شده و سبب آسیب جدی به جنگل های این ناحیه رویشی شده است و آگاهی از عوامل موثر و تشدیدکننده زوال بلوط، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار مدیران منابع طبیعی قرار می دهد. عوامل جهت دامنه و مشخصه های فیزیکی و شیمیایی خاک می توانند بر تشدید این پدیده و خشکیدگی درختان بلوط تاثیر داشته ­باشند. هدف از این پژوهش، بررسی و مقایسه مشخصه های فیزیکی و شیمیایی خاک اطراف درختان سالم و دچار زوال تحت­تاثیر شیب و زوال در جنگل های شهرستان مریوان (در استان کردستان) بود.مواد و روش ها: برای انجام این پژوهش دو رویشگاه گاران (دچار خشکیدگی و زوال) و دوله ناو (شاهد) در شهرستان مریوان انتخاب شدند. در رویشگاه گاران در دامنه شمالی پنج درخت سالم و پنج درخت دچار خشکیدگی انتخاب شد، از طرفی در این رویشگاه در دامنه جنوبی نیز ۱۰ درخت دیگر انتخاب شد (پنج درخت سالم و پنج درخت دچار خشکیدگی). در رویشگاه دوله ناو (توده شاهد) در هر دامنه، پنج درخت سالم انتخاب شد (درمجموع، ۱۰ درخت در توده شاهد). سپس، در مجاورت تنه هر درخت (در قسمت سایه انداز تاج) و با فاصله یک متر از تنه یا جست گروه، در عمق ۲۰-۰ سانتی متری (افق A) اقدام به برداشت نمونه خاک شد. برای هر نمونه خاک مشخصه های فیزیکی و شیمیایی اندازه گیری شدند. از آزمون تجزیه واریانس دوطرفه برای مقایسه اثر هر عامل و اثر متقابل عوامل موثر موردبررسی بر مشخصه های فیزیکی و شیمیایی خاک استفاده شد و تحلیل داده ها در محیط نرم­افزار SPSS نسخه ۲۰ انجام شد. یافته ها: آزمون تجزیه واریانس یک طرفه نشان داد که بین مشخصه های فیزیکی و شیمیایی خاک در بین نمونه های درختان سالم و سرخشکیده در دامنه های شمالی و جنوبی اختلاف معنی دار وجود داشت. نتایج آزمون تجزیه واریانس دوطرفه نیز تاییدکننده اثر متقابل توده × جهت دامنه برای هدایت الکتریکی و کلسیم و برای جهت دامنه × سلامت درخت در مشخصه درصد آهک بود. دیگر یافته ها نشان داد که بیشترین میانگین مشخصه های هدایت الکتریکی، فسفر موجود، پتاسیم، کربن آلی، نیتروژن و رطوبت به ترتیب با مقادیر ۲/۶۵۴ (دسی زیمنس بر متر)، ۱/۱۰ (میلی گرم بر کیلوگرم)، ۵/۸۶۹ (میلی گرم بر کیلوگرم)، ۰۳/۴ درصد، ۳۵/۰ درصد و ۴/۱۲ درصد در خاک مجاور درختان شاهد در دامنه شمالی مشاهده شد و برای مشخصه های منیزیم، کلسیم و آهک درختان سالم دامنه جنوبی با مقادیر ۲۱ (میلی اکی والان بر ۱۰۰)، ۲/۴۲ (میلی اکی والان بر ۱۰۰) و ۶۰/۱۳ درصد بیشتر از دیگر تیمارها به طور معنی دار بود. از طرفی در نمونه خاک مجاور درختان واقع­شده در توده های متاثر از زوال، میانگین مشخصه های فیزیکی-شیمیایی نسبت به توده شاهد و فاقد زوال (دوله ناو) کمتر بود و این موضوع نشان دهنده اهمیت مشخصه های فیزیکی-شیمیایی خاک در کاهش یا افزایش مقاومت درختان رو به زوال است. یافته های پژوهش نشان داد که بیشترین میانگین عناصر ماکرو (فسفر موجود، پتاسیم و ازت) در خاک مجاور درختان سالم در دامنه شمالی و برای کلسیم و منیزیم، نیز بیشترین مقدار این عناصر در خاک مجاور درختان دامنه جنوبی مشاهده و تایید شد و در کل مقدار عناصر ماکرو در خاک درختان توده شاهد (دامنه شمالی و جنوبی) بیشتر بود. نتیجه گیری کلی: نتایج کلی پژوهش تاییدکننده تاثیر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک بر زوال درختان است و اختلاف معنی دار این ویژگی های خاک در درختان توده سالم و سرخشکیده نیز تایید کننده این موضوع است. به طورکلی، در درختان متاثر از زوال، فقر عناصر غذایی و ماکرو مشاهده شد و مقادیر کمتر مشخصه ها در خاک مجاور درختان درگیر با زوال و دچار خشکیدگی مشاهده شد. بر اساس نتایج، برای مدیریت بهینه زوال و درختان  دچار خشکیدگی در منطقه موردپژوهش، افزایش اقدامات حفاظتی، افزایش برنامه های احیایی و توسعه جنگل در توده های متاثر از زوال و اجرای برش های بهداشتی پیشنهاد شدند.

کلیدواژه ها:

درختان سرخشکیده ، قطعه نمونه گاران ، عناصر غذایی خاک ، فسفر موجود ، کلسیم