تحلیل انتقادی جایگاه «تعبد» در فرایند سنجش اعتبار اخبار در اندیشه ی «تبیین فهرستی» و منتقدان آن

درباره ی حجیت خبر واحد، سه دیدگاه همواره مطرح بوده است؛ عدم حجیت، حجیت عقلائی و حجیت تعبدی که در آن، نه تطابق با واقع؛ بلکه صرفا احراز معذریت و منجزیت، مورد توجه است، نظریه پردازان «تبیین فهرستی» و نیز منتقدان ایشان، هر دو بر این باورند که در مباحث مربوط به حجیت خبر واحد، ضرورتا باید از مسئله ی تعبد، صرف نظر کرد. با این تفاوت که «تبیین فهرستی»، تعبد را در تقابل با واقع گرایی و به کارگیری آن در فرایند اعتبارسنجی را موجب تحیر در فضای حدیث پژوهی می داند؛ در حالی که منتقدان، اساسا منکر تاثیر مسئله ی تعبد بر فرایند اعتبارسنجی اخبار هستند و موضوعیت آن را صرفا در مسئله ی اصل رجوع به اخبار پذیرفته اند. نوشتار حاضر، از گذر مطالعه ی زوایای این دو دیدگاه، نشان می دهد در فرایند حدیث پژوهی، سخن از گذار از تعبد، به سادگی ممکن نیست؛ زیرا رابطه ی میان تعبد و واقع گرایی، رابطه ی تلازم است؛ به گونه ای که با حذف تعبد از تمامی عرصه های حدیث پژوهی، دیگر امکان اثبات حجیت شرعی کلام معصوم (ع) وجود ندارد. اشکال بنیادین دیگر این که «تبیین فهرستی» اعتبارسنجی واقع گرا را در بعد روشی به معنای تغییر کاربری داده های حدیث پژوهی از اصولی به تاریخی و به تبع آن، تغییر فرایند اعتبارسنجی از «راوی محوری» به «کتاب محوری» می داند؛ درحالی که اصرار به این تغییر کاربری، نه تنها ناشی از عدم درک صحیح جایگاه تعبد است؛ بلکه بر مبنای پر اشکال مصونیت مکتوب نسبت به شفاهی استوار است و در بعد روشی نیز مسئله ی تفاوت موضوعی روایات را نادیده گرفته است.

کلیدواژه ها:

اعتبارسنجی صدوری ، تبیین فهرستی ، تعبد ، حجیت گرایی ، راوی محوری ، واقع گرایی