حج گزاری ایرانیان در دوره افشاریه و زندیه

پس از رسمی شدن مذهب شیعه جعفری در عصر صفویان، همواره میان ایران و عثمانی  اصطکاک­هایی وجود داشت. با توجه به اینکه سرزمین حجاز در دست دولت عثمانی بوده و آنان نیز سنی مذهب بودند؛ همواره در عصر ایشان حج­گزاری ایرانیان با دشواری های فراوانی همراه بود. علاوه بر این و از سویی دیگر، اختلافات ناشی از مسائل گوناگون سیاسی،  مذهبی، فرهنگی،  امنیتی و اقتصادی که میان دولت عثمانی و سلسله­های افشار و زند وجود داشت، انجام حج به وسیله  ایرانیان را با دشواری هایی خاص رو به رو می ساخت؛ به­طوری­که گاهی حج گزاری از سوی دولت ها محدود و یا ممنوع می شد. دوران افشاری بیشتر به دلیل مذاکرات نادرشاه (۱۱۴۸ ۱۱۶۰ق)، با عثمانیان با هدف به رسمیت شناختن مذهب جعفری و برگزاری نماز شیعیان در مسجدالحرام، در تاریخ حج­گزاری ایرانیان شهرت دارد. در دوره زندیه چندان توجهی به این امور معطوف نشد، و تنها در حمله کریم خان زند به بصره، به عنوان یکی از دلایل حمله؛ آزار و اذیت حجاج ایرانی، توسط حاکمان محلی مورد توجه قرار گرفته است. مقاله حاضر، حج گزاری ایرانیان در پرتو روابط ایران و عثمانی در دوران افشاریه و زندیه و نیز مسیرهای حج را در این عصور مورد مطالعه قرار داده است. پرسش اصلی این پژوهش چگونگی حج گزاری ایرانیان در این دو عصر با مطالعه توصیفی، تاریخی و تحلیلی در سایه روابط این دو کشور است. پژوهش حاضر با تکیه بر اسناد و منابع موجود؛ اعم از کتابخانه ای، پایان نامه ها و مقالات مبتنی است.

کلیدواژه ها:

حج ، حج گزاری ، افشاریه ، زندیه ، عثمانی