انیس الحجاج صفی بن ولی قزوینی؛ راهنمای مصور سفر دریایی حج از هند

صفی بن ولی قزوینی، نویسنده ایرانی دربار اورنگ زیب گورکانی است که به درخواست دختر وی، زیب النساء بیگم، اثری به زبان فارسی به نام انیس الحجاج، در شرح حج گزاری خود در سال ۱۰۸۷ق،  نوشته است. انیس الحجاج احتمالا تنها متن موجود از سده های میانی و احتمالا قدیمی ترین متن فارسی در شرح سفر حج از هند، از مسیر دریایی، در سده های میانی است و از این رو، ارزش تاریخی ویژه ای در تاریخ حج گزاری مسلمانان هند دارد. این کتاب پیش از آنکه یک سفرنامه به مفهوم مصطلح باشد که در آن یادداشت های روزانه سفر و خاطرات مولف ثبت شده باشد، یک کتاب راهنما برای حج گزاران هندی است که این مسئله، آن را به اثری مهم تبدیل کرده است. کارکرد این اثر به عنوان راهنمای حج گزاران، عاملی بوده تا در برخی از نسخه های خطی آن، نگاره های هنری زیبا و نفیسی از نقشه های شهرهای واقع در طول مسیر و نیز مناسک حج و کاروان های حج ملت های مسلمان ترسیم شود. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که انیس الحجاج اثری است که به عنوان راهنمای مصور سفر دریایی حج از هند و البته تقریبا مخصوص دربار، پدید آمده است.

کلیدواژه ها:

حج گزاری ، حرمین شریفین ، سفرهای دریایی ، هند ، جزیره العرب ، انیس الحجاج ، صفی بن ولی قزوینی ، نسخه های خطی ، نگارگری ، هنر اسلامی