مدل سازی عوامل اثرگذار بر استفاده شالیکاران از کودهای آلی در کشت برنج (مطالعه موردی: شهرستان دزفول)

مقدمه: برنج یکی از مهم ترین منابع غذایی مردم دنیا است، به طوری که بیش از ۵۰ درصد از جمعیت دنیا از برنج به عنوان منبع غذایی استفاده می کنند. استفاده بی رویه شالیکاران از منابع انرژی، آب، خاک و کودهای شیمایی، چالش های زیادی را برای محیط زیست به وجود آورده است. بخش عمده چالش های محیطزیستی موجود، ریشه در نبود آگاهی و خودکارآمدی لازم در زمینه ارتباط انسان با طبیعت است. در سال های اخیر به رفتارهای حفاظت از محیط زیست به منزله یکی از اصلی ترین عامل های تاثیرگذار بر حفظ محیط زیست توجه بسیاری شده است. برای تغییر رفتار افراد باید پیش شرط های تغییر رفتارها شناسایی شوند. به همین دلیل از نظریه های روانشناختی استفاده زیادی به عمل می آید. هدف از اجرای این تحقیق، مدل سازی عوامل اجتماعی- روان شناختی اثرگذار بر استفاده شالیکاران از کودهای آلی در کشت برنج بود.مواد و روش ها: این مطالعه از نظر ماهیت از نوع تحقیقات کمی، از نظر هدف از نوع کاربردی و از لحاظ گردآوری داده ها جزء تحقیقات توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش شامل۴۷۰۰ شالیکار شهرستان دزفول، استان خوزستان، در سال ۱۴۰۱ بودند. نمونه گیری به روش خوشه ای انجام شد و حجم نمونه بر اساس جدول کرجسی و مورگان، ۳۶۰ نمونه برآورد شد. جامعه مورد مطالعه به چهار بخش، شهیون، سردشت، مرکزی و چغامیش تقسیم شده است که بخش های سردشت و شهیون به دلیل کوهستانی بودن و نبود شالیکار از جامعه مورد مطالعه حذف شدند و از این رو نمونه گیری به نسبت یکسان فقط از دو بخش مرکزی و چغامیش انجام شد. ابزار اصلی تحقیق، پرسش نامه محقق ساخته و از پیش آزمون شده بود. روایی صوری و محتوایی پرسش نامه با استفاده از نظر متخصصان و پایایی پرسش نامه با استفاده از آزمون ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی ارزیابی شد که مقدار آلفا برای تمامی بخش ها بالاتر ۷/۰ و پایایی ترکیبی بیش تر از ۶/۰ بود. به منظور تحلیل داده ها در بخش آمار توصیفی از فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار و در بخش آمار استنباطی از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. تجزیه داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه ۲۶ و Smart Pls انجام شد.یافته های تحقیق: در این تحقیق از تئوری رفتار برنامه ریزی شده به عنوان چهارچوب نظری تحقیق استفاده شد. نتایج تحقیق در دو بخش مدل اندازه گیری و ساختاری ارایه شده اند. نتایج به دست آمده از بخش مدل اندازه گیری نشان داد که شاخص های اندازه گیری از نظر تک بعدی بودن نشانگرها، روایی و پایایی، و اعتبار تشخیصی مورد تایید بودند. در بخش مدل ساختاری نیز پس از بررسی شاخص های برازش شده، به آزمون فرضیات تحقیق پرداخته شد. به منظور بررسی معنی داری ضرایب مسیر (آماره بتا) از روش از سرگیری بوت استراپینگ در دو حالت ۱۰۰ و ۳۰۰ نمونه استفاده شد. نتایج نشان داد که تغییری در سطح معنی داری پارامترها در دو حالت ایجاد نشد و نتایج از اعتبار بالایی برخوردار بود، زیرا معنی دار بودن روابط بین متغیرها از حجم نمونه تاثیر نپذیرفت و تنها تغییری که ایجاد شد در مقدار آماره t-Student بود. بنابراین می توان در قالب مدل رگرسیونی فرضیات تحقیق را آزمون کرد. نتایج نشان داد که تمامی فرضیات تحقیق بر اساس روابط پیش بینی شده مورد تایید هستند. همچنین نتایج نشان داد که متغیرهای تحقیق ۵/۶۰ درصد از به کارگیری کودهای آلی در کشت برنج را در میان شالیکاران مورد مطالعه تبیین کردند.نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که فقط عامل های اقتصادی نباید به عنوان متغیرهای پیش بینی رفتار در نظر گرفته شوند و متغیرهای اجتماعی و روان شناختی نیز ممکن است سهم به مراتب بیش تری داشته باشند. نتایج تحقیق نشان داد که تئوری مورد استفاده در این زمینه بسیار کارآمد بود و متغیرهای آن یعنی نگرش، هنجارهای ذهنی، کنترل رفتار درک شده و تمایل به استفاده از کودهای آلی در کشت برنج توانستند بیش از ۶۰ درصد از واریانس رفتار شالیکاران در این زمینه را تبیین کنند. به طور کلی، با توجه به اینکه کنترل رفتار درک شده اهمیت بیش تری نسبت به سایر متغیرهای پژوهش دارد، بنابراین پیشنهاد می شود با برگزاری کارگاه ها و دوره های آموزشی، سطح خودکارآمدی شالیکاران در این زمینه افزایش یابد.

کلیدواژه ها:

امنیت غذایی ، تئوری رفتار برنامه ریزی شده ، متغیرهای اجتماعی ، متغیرهای روان شناختی