تحلیل تغییرات مکانی- زمانی جریان پایه رودخانه های ایران طی ۳۰ سال اخیر

هدف از تحقیق حاضر، برآورد و تحلیل تغییرات مکانی- زمانی جریان پایه ۲۶۶ رودخانه در سرتاسر ایران در بازه زمانی ۳۰ ساله (۲۰۱۷-۱۹۸۷) به منظور آگاهی از میزان تاثیر منابع آب زیرزمینی و رواناب ذوب برف در رودخانه های مورد مطالعه می باشد. در این راستا، جریان های پایه روزانه با استفاده از روش فیلتر دیجیتالی چپمن- ماکسول (Chapman‐Maxwell) از جریان های کل ثبت شده در محل ایستگاه های هیدرومتری تفکیک شدند. از آزمون ناپارامتری من-کندال برای تحلیل روند زمانی جریان پایه و از شاخص خودهمبستگی فضایی موران (Moran's) برای تحلیل خودهمبستگی مکانی جریان پایه و شاخص جریان پایه (نسبت جریان پایه به جریان کل) بهره گرفته شد. تحلیل ماهانه جریان پایه، یک الگوی منظم فصلی را نشان داد که بیشترین و کمترین آن با مقادیر ۹/۰۸ و ۱/۹۵ میلیون مترمکعب در ماه به ترتیب مربوط به ماه های فروردین و شهریور بودند. نتایج شاخص جریان پایه نشان داد که سهم جریان پایه در تامین آب سطحی رودخانه های مطالعاتی، بین ۰/۱۵ تا ۰/۹۹ درصد (به طور متوسط ۷۲ درصد) است. نتایج روند درازمدت جریان پایه حاکی از آن بود که ۸۳/۰۸ درصد رودخانه ها، یک روند نزولی معنی دار (در سطح  ۰/۹۵) را در بازه زمانی موردمطالعه تجربه کرده اند. یافته های آزمون خودهمبستگی مکانی موید آن بود که چندین خوشه با جریان پایه و شاخص جریان پایه بالا در رشته کوه های زاگرس و البرز وجود دارند. نتایج این تحقیق می تواند تصویر کلی از تغییرات مکانی و زمانی دبی پایه رودخانه ها در مقیاس کشور ارائه نموده و کمک شایانی به تصمیم گیران در راستای دستیابی به مدیریت یکپارچه منابع آب سطحی نماید.

کلیدواژه ها:

جریان پایه رودخانه ، منابع آب سطحی ، آزمون من-کندال ، خودهمبستگی فضایی موران ، پایداری اکوسیستم