تاثیر مایه کوبی با ریزجانداران محرک رشد بر برخی خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی، میزان اسانس و عناصرغذایی گیاه ریحان (.Ocimum basilicum L) در شرایط تنش شوری ناشی از کلرور سدیم

سابقه و هدف: ریحان (.Ocimum basilicum L) گیاهی علفی، یک ساله و متعلق به تیره نعنا (Lamiaceae) است. از برگ های تازه و خشک شده و نیز اسانس این گیاه در صنایع غذایی، داروسازی و آرایشی و بهداشتی استفاده می شود. در سال های اخیر استفاده از همزیستی با ریزجانداران محرک رشد مانند ریزوباکتری ها و قارچ های اندوفیت به عنوان راهکاری مقرون به صرفه و پایدار برای کاهش اثرهای سوء تنش های محیطی مانند شوری مورد توجه قرار گرفته است. ازاین رو، این مطالعه به منظور ارزیابی تاثیر مایه کوبی با ریزجانداران محرک رشد بر برخی ویژگی های رشدی، فیزیولوژیکی و فیتوشیمیایی گیاه ریحان در شرایط تنش شوری، به صورت آزمایش گلدانی در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه ارومیه انجام شد.مواد و روش ها: این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار انجام شد. فاکتورهای آزمایشی شامل مایه کوبی با ریزجانداران در سه سطح (شاهد بدون مایه کوبی، مایه کوبی با قارچ Serendipita indica و مایه کوبی با مخلوط باکتری های areuginosa Pseudomonas، P. putida و P. fluorescens) و تنش شوری در چهار سطح (صفر، ۴۰، ۸۰ و ۱۲۰ میلی مولار نمک کلرور سدیم) بودند. برای انجام عمل مایه کوبی، بذرهای جوانه زده در شرایط آزمایشگاهی، به طور جداگانه با سوسپانسیون قارچ S. indica (حاوی ۱۰۵×۵ اسپور در میلی لیتر) و مایه تلقیح حاوی مخلوط باکتری های سودوموناس (۱۰۹×۱.۶۱ سلول در میلی لیتر) مایه کوبی شده و در گلدان های آماده کشت شدند. گلدان ها تا مرحله هشت برگی شدن بوته ها، با آب معمولی آبیاری شدند و از این مرحله به بعد، تیمارهای تنش شوری با حل کردن غلظت های مختلف نمک کلرور سدیم در آب آبیاری اعمال شده و تا زمان گلدهی کامل ادامه یافت. در مرحله گلدهی کامل پس از برداشت نمونه های گیاهی، درصد کلونیزاسیون ریشه توسط قارچ، شاخص های رشدی (ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد و مجموع طول شاخه های جانبی، تعداد و سطح برگ، طول گل آذین، وزن تر و خشک برگ و ساقه)، محتوی نسبی آب برگ، رنگیزه های فتوسنتزی، غلظت عناصر غذایی برگ (نیتروژن، فسفر، پتاسیم، سدیم و کلر)، درصد و عملکرد اسانس اندازه گیری شد. استخراج اسانس از نمونه های گیاهی خشک شده در سایه، به روش تقطیر با آب و توسط دستگاه کلونجر انجام گردید.نتایج: نتایج نشان داد که تحت تاثیر شوری، درصد کلونیزاسیون ریشه توسط قارچ، صفات رشدی، محتوی نسبی آب برگ، رنگیزه های فتوسنتزی، درصد و عملکرد اسانس، غلظت عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم و نسبت پتاسیم به سدیم کاهش، در حالی که غلظت سدیم و کلر افزایش یافت. به علاوه مقادیر صفات اندازه گیری شده بجز غلظت سدیم و کلر در گیاهان مایه کوبی شده بیشتر از گیاهان بدون مایه کوبی بود. بیشترین و کمترین میزان خصوصیات رشدی، محتوی نسبی آب (۷۴.۴۷ و ۷۲.۳۹ درصد)، عملکرد اسانس (۰.۲۳ و ۰.۱۷ میلی لیتر در گلدان) و محتوی نیتروژن (۱.۳۶% و ۱.۱۴%) به ترتیب در گیاهان مایه کوبی شده با قارچ S. indica و گیاهان بدون مایه کوبی بدست آمد. بیشترین و کمترین مقادیر کلروفیل a (۰.۸۷ و ۰.۷۴ میلی گرم بر گرم وزن تر)، کلروفیل b (۰.۴۱ و ۰.۳۷ میلی گرم بر گرم وزن تر)، درصد اسانس (۱.۲۴% و ۱.۰۵%)، محتوی پتاسیم (۵.۱۵% و ۳.۹۷%) و فسفر (۰.۲۹% و ۰.۲۴%) و نسبت پتاسیم به سدیم (۱۰.۰۵ و ۴.۰۷) به ترتیب در گیاهان مایه کوبی شده با باکتری های سودوموناس و گیاهان بدون مایه کوبی مشاهده شد. همچنین، کمترین میزان انباشت یون های سدیم (۱.۳۴%) و کلر (۲.۹۳%) به ترتیب در گیاهان مایه کوبی شده با باکتری های سودوموناس و قارچ S. indica مشاهده گردید.نتیجه گیری: طبق نتایج این پژوهش، استفاده از ریزجانداران محرک رشد گیاه (قارچ S. indica و مخلوطی از باکتری های سودوموناس) می تواند از طریق افزایش جذب آب و عناصر غذایی، حفظ رنگیزه های فتوسنتزی و کاهش انباشت یون های سمی سبب تعدیل اثرهای منفی تنش شوری بر رشد و تولید اسانس گیاه ریحان گردد.

کلیدواژه ها:

اسانس ، باکتری های محرک رشد گیاه ، تنش شوری ، قارچ Serendipita indica ، کلروفیل ، محتوی نسبی آب