تحلیل تشبیه در مثنوی هشت بهشت امیرخسرو دهلوی

هشت بهشت یکی از مثنوی های پنجگانه امیرخسرو دهلوی است که در جواب هفت پیکر نظامی سروده شده است. تشبیه نقش مهمی در تصویر سازی و آفرینش ادبی دارد. بحث در مورد تشبیه به شناخت بیشتر امیرخسرو کمک می کند. در این پژوهش، تشبیه در هشت بهشت از همه جهات مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان هر مبحث، آمار کمی آن نیز ارائه شده است. هدف پژوهش این است که نشان دهیم امیرخسرو دهلوی چگونه از تشبیه در هشت بهشت استفاده کرده است و انواع تشبیه را در این کتاب به کار برده است و به چه میزان موفق بوده است. این جستار نشان می دهد که امیرخسرو دهلوی در بحث مشبه از موضوعاتی مانند انسان و متعلقات آن از قبیل اجزای بدن و مصنوعات انسانی، مکان ها بیشتر بهره برده است. از عناصری مانند طبیعت، اجرام آسمانی، اشیا و مفاهیم انتزاعی به عنوان مشبه به استفاده کرده است. نتایج حاصل از بررسی ساختار تشبیه نشان می دهد که دهلوی از تشبیهات مرسل، مجمل، حسی به حسی و مفرد به مفرد نسبت به سایر حالت ها بیشتر استفاده برده است. وجه شبه هم مورد بررسی قرار گرفت که مشخص شد، مهم ترین موضوعات و صفاتی که به عنوان وجه شبه مد نظر شاعر بوده است، شامل: سرعت، رنگ، زیبایی و شکل ظاهری هستند. در ادامه بحث تحقیقی و غیرتمثیلی بودن وجه شبه ها را نیز بررسی کرده ایم که نشان می دهد، تشبیهات بیشتر از نوع تحقیقی هستند. تشبیهات تمثیلی هم کاربرد کمی دارند و اغلب غیر تمثیلی هستند. در پایان به بحث آمیختگی تشبیه با برخی دیگر از صورخیال پرداختیم. در این مثنوی تشبیه با صوری همانند استعاره، کنایه، تلمیح و اسطوره و سپس به زاویه تشبیه و تشبیهات تازه این مثنوی هم اشاره شده است.

کلیدواژه ها:

امیرخسرو دهلوی ، هشت بهشت ، تشبیه ، عناصر تشبیه ، ساختار بلاغی ، آمیختگی تشبیه