برآورد عمل ژن و پارامترهای ژنتیکی برخی از خصوصیات مرتبط با جوانه زنی بذر چغندرقند (Beta vulgaris L.) از طریق تجزیه لاین× تستر

سابقه و هدف: قدرت بذر در واقع نشان دهنده میزان تاثیرگذاری والدین در چرخه زندگی و بقا گیاهان و ایجاد امنیت غذایی برای جامعه بشری می باشد. مهمترین اهداف مطالعه حاضر، ارزیابی ترکیب پذیری عمومی والدین و ترکیب پذیری خصوصی تلاقی ها، تعیین ماهیت و میزان عمل ژن و در نهایت برآورد وراثت پذیری صفات کمی و کیفی هیبریدهای چغندرقند از طریق تجزیه لاین- تستر بود.مواد و روش ها: در راستای اهداف مدنظر، تعداد ۱۱ لاین گرده افشان چغندرقند با سه لاین نرعقیم در قالب تجزیه لاین- تستر با یکدیگر تلاقی داده شدند. کلیه تلاقی ها برای تولید بذر هیبرید با استفاده از گرده افشانی کنترل شده انجام گردید. ۳۳ هیبرید حاصله در دو شرایط آزمایشگاه و گلخانه از نظر صفات مختلف مرتبط با جوانه زنی بذر مورد بررسی قرار گرفتند. با توجه به تایید وجود تنوع میان تلاقی ها، محاسبه ترکیب پذیری والدین و تاثیرات ژنی آن ها با تجزیه لاین- تستر صورت پذیرفت.یافته ها: نتایج صفات مختلف جوانه زنی تحت شرایط آزمایشگاه نشان داد که بین تلاقی ها از نظر صفات مختلف جوانه زنی، بذرهای جوانه-نزده، درصد بذر پوک و وزن هزار دانه تفاوت قابل ملاحظه ای وجود دارد. عامل لاین برای صفات درصد جوانه زنی، یکنواختی جوانه زنی، درصد پوکی بذر و وزن هزار دانه تاثیر معنی داری داشت. میانگین مربعات تستر برای سرعت جوانه زنی، میانگین زمان جوانه زنی، درصد پوکی بذر و وزن هزار دانه معنی دار بود. برهمکنش لاین- تستر بر میانگین زمان جوانه زنی، درصد پوکی بذر و وزن هزار دانه معنی دار بود. نتایج تجزیه واریانس در شرایط گلخانه نشان داد که تفاوت بین تلاقی ها به لحاظ صفات مختلف ظهور گیاهچه و وزن ماده خشک تک گیاهچه معنی دار بود. اثر لاین تنها برای درصد ظهور گیاهچه معنی دار بود. عامل تستر تاثیر معنی داری بر تمامی صفات مورد مطالعه داشت. برهمکنش لاین- تستر فقط برای درصد ظهور گیاهچه معنی دار بود. قابلیت ترکیب پذیری عمومی لاین های ۹۷۰۰۲۳ و ۹۷۰۱۰۰ برای درصد جوانه زنی، ۹۷۰۰۳۸ و ۹۷۰۱۰۰ و هر سه تستر آزمایشی برای سرعت جوانه زنی و لاین ۹۷۰۰۹۷ برای یکنواختی جوانه زنی در جهت مثبت معنی دار گردید. لاین ۹۷۰۰۹۷ و تستر ۴۷۴*۷۱۱۲-۳۶-۶ کاهش میانگین زمان جوانه زنی و لاین های ۹۷۰۰۳۸، ۹۷۰۰۲۳، ۹۷۰۰۱۴ و ۹۷۰۱۰۰ و تسترهای MS KWS و ۷۱۱۲*SB۳۶ با اثر منفی سبب کاهش پوکی بذر شدند. در خصوص وزن هزار دانه، لاین های ۹۷۰۰۹۴، ۹۷۰۰۱۴ و ۹۷۰۰۳۱ و تسترهای ۷۱۱۲*SB۳۶ و MS KWS دارای قابلیت ترکیب پذیری عمومی مثبت و معنی داری بودند. در آزمایش گلخانه ای، در رابطه با صفت درصد ظهور گیاهچه لاین های ۹۷۰۱۰۰، ۹۷۰۰۲۳ و ۹۷۰۰۳۸ و تستر MS KWS دارای قابلیت ترکیب پذیری عمومی مثبت و معنی داری بودند. برای سرعت ظهور گیاهچه، لاین های ۹۷۰۰۳۸ و ۹۷۰۱۰۰ و هر سه تستر آزمایشی قابلیت ترکیب پذیری عمومی مثبت و معنی داری نشان دادند. برای وزن خشک تک گیاهچه، لاین ۹۷۰۰۹۸ دارای قابلیت ترکیب پذیری عمومی مثبت و معنی دار بود. در خصوص تسترها دو تستر ۴۷۴*۷۱۱۲-۳۶-۶ و ۷۱۱۲*SB۳۶ در مقابل یکدیگر قرار داشتند. این تقابل به گونه ای بود که تستر ۴۷۴*۷۱۱۲-۳۶-۶ افزایش وزن خشک را باعث می گردید، اما تستر ۷۱۱۲*SB۳۶ کاهش وزن خشک را به همراه داشت.نتیجه گیری: قابلیت ترکیب پذیری عمومی مبین اثرات افزایشی ژن ها است، بنابراین والدهایی با قابلیت ترکیب پذیری عمومی بالا، اثر افزایشی زیادی نیز به همراه دارند که می توان از آن ها در تولید ارقام سینتتیک بهره برد. از سوی دیگر این والدها می توانند از طریق گزینش مکرر در توسعه لاین های اینبرد و نیز به عنوان تستر برای ارزیابی لاین های اینبرد جدید استفاده شوند. با توجه به نتایج به دست آمده، گزینش ترکیبات مفید برای تولید هیبریدهای مناسب را اهداف اصلاحی تعیین می کنند. از این رو با در نظر گرفتن ارزش ترکیب پذیری خصوصی مثبت و یا منفی، ترکیبات والدینی برای یک صفت می توان در افزایش ژن هایی با اثر غیرافزایشی جهت تولید هیبرید اقدام نمود.

کلیدواژه ها:

گرده افشان ، قابلیت ترکیب پذیری ، هیبرید ، بنیه بذر و نرعقیم