مطالعه تطبیقی حمام‬های دوران صفوی و قاجار حاشیه‬ی شرقی کویر لوت، مطالعه موردی حمام‬های استان خراسان جنوبی

حمام یکی از گونه ‬های شاخص معماری ایرانی به ویژه در دوران اسلامی به شمار رفته که در طی ادوار مختلف اسلامی، در مراکز گوناگون اجتماعات انسانی از جمله روستاها و شهرها، در ابعاد مختلف، با نقشه های متفاوت و تزیینات متنوع ساخته شده است. علیرغم آنکه تصور می‬شود حمام‬ های سده های مختلف اسلامی با الگوی واحدی برپا شده و تفاوت چندانی از نظر ساختار و تزئینات ندارند، اما با بررسی بیشتر و دقیق‬تر جزییات، می‬توان حمام‬ های هر دوره را بر اساس تفاوت‬ ها و شاخصه‬ های اصلی از یکدیگر تفکیک کرد. یکی از مناطقی که تاکنون در مورد حمام‬ های تاریخی آن کمتر سخن به میان آمده، حاشیه شرقی کویر لوت در محدوده استان خراسان جنوبی است. در این منطقه از دوره صفویه به بعد حمام ‬هایی به یادگار باقی مانده که تا پیش از انجام این پژوهش چندان مورد مطالعه قرار نگرفته بود. هدف اصلی این پژوهش درکنار معرفی مختصر ۱۳ حمام تاریخی از دوره‬ های صفوی و قاجار خراسان جنوبی، بررسی، تحلیل و مقایسه ساختار فضایی این حمام ‬ها و شناخت وجوه تشابه و تفاوت میان آنها و بررسی علل آن است. روش تحقیق به شیوه‬ی تحلیلی تطبیقی و بر مبنای مطالعات میدانی و کتابخانه ای است. نتیجه‬ ی مطالعه این حمام‬ها، که عمدتا به روش میدانی صورت گرفته، نشان داد که حمام ‬های دوره صفویه علاوه بر برخی وجوه تشابه، از جنبه ‬های مختلفی هم‬چون ابعاد، تنوع و کاربری فضاهای مختلف معماری با نمونه ‬های مشابه دوره قاجاری منطقه، تفاوت‬ های آشکاری دارد. دلیل این امر را باید در مباحث فنی معماری، اهداف سازندگان و مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خصوصا در ابعاد منطقه ‬ای جستجو نمود.

کلیدواژه ها:

خراسان جنوبی ، حمام های صفوی و قاجاری ، تحلیل و تطبیق معماری.