حیات فرمهای موسیقی مذهبی تشیع در دوران صفوی و قاجار

موسیقی اصیل ایرانی که امروزه تحت عنوان موسیقی دستگاهی می­شناسیم، با ورود اسلام به ایران و ترویج مذهب شیعه به خدمت مناسک و آیین­های اسلامی درآمد. به واسطه این اتفاق، به طبع لحن­های موسیقایی برای انجام مناسک مذهبی تحت عنوان موسیقی مذهبی در قالب فرم­هایی چون مناجات، روضه­خوانی، نوحه خوانی و… پدیدار گشت. در نتیجه این امر، شاهد تنیدگی و پیوندی غیرقابل انکار بین موسیقی­ مذهبی و موسیقی اصیل ایرانی در طول تاریخ تشیع به­خصوص در دوران صفوی و قاجار هستیم؛ چراکه بخشی از موسیقی دستگاهی ما ریشه در موسیقی مذهبی در گذشته دارد و به دلیل ممنوعیت­ها و محدودیت­ها، به شکل موسیقی مذهبی تبلور یافته است. از آنجایی­ که حیات موسیقی مذهبی تشیع، در بستر ردیف موسیقی۱ دستگاهی۲ شکل گرفته است؛ از این رو، آگاهی یافتن از حیات و خصوصیات موسیقایی انواع فرم­های رایج در این نوع موسیقی امری ضروری می­نماید؛ چراکه این پرسش در ذهن شکل می­گیرد که موسیقی مذهبی شیعیان ایران از چه الحان و نغمه­هایی در ردیف موسیقی دستگاهی بهره­مند شده است و موسیقی مذهبی نیز چه تحول و تغییراتی در ساختار ردیف موسیقی دستگاهی داشته است. این مقاله با رویکردی توصیفی و تاریخی، براساس مطالعات کتابخانه­ای از منابع تاریخ موسیقی و سفرنامه­ ها گردآوری شده است. می­توان گفت که به نوعی حیات و بقاء موسیقی دستگاهی ایران، از برکت موسیقی مذهبی از سده­های گذشته تا به امروز بوده است؛ تا آنجا که به کارگیری نغمه­ها و گوشه­ها در انواع فرم­های موسیقی مذهبی، نشان از روابطی دوسویه میان ردیف موسیقی دستگاهی و موسیقی مذهبی تشیع است.