تحلیل اثر رانت نفت بر مالیات در ایران با تمرکز بر نقش اقتصاد زیرزمینی

با توجه به اهمیت اقتصاد زیرزمینی و وابستگی اقتصاد ایران به نفت و تاثیرپذیری نظام مالیات ستانی از درآمدهای نفتی، در پژوهش حاضر تلاش شد که اثر رانت نفت بر مالیات با تاکید بر نقش اقتصاد زیرزمینی طی دوره زمانی ۱۴۰۰-۱۳۵۲ در قالب متقارن و نامتقارن تحلیل و بررسی شود. برای این منظور، نخست اندازه اقتصاد زیرزمینی با روش میمیک محاسبه شد که بیانگر میانگین ۱۵/۲ درصدی این شاخص در اقتصاد ایران است. سپس الگوی پژوهش با رهیافت خودرگرسیونی با وقفه های توزیعی خطی (متقارن) و غیرخطی (نامتقارن) برآورد شد. نتیجه حاکی از آن است که در برآورد متقارن، مالیات به‎طور معکوس از رانت نفت تاثیر می ­پذیرد و افزایش اندازه اقتصاد زیرزمینی سبب تشدید این رابطه منفی می ­شود. برآورد نامتقارن نیز نشان می ­دهد که نوع اثرگذاری رانت نفت بر مالیات نامتقارن است، به‎نحوی که نخست، اثرگذاری شوک های مثبت رانت نفتی بر مالیات به مراتب بزرگتر (بیش از دوبرابر) اثرگذاری شوک های منفی رانت نفتی است. دوم، گسترش اقتصاد زیرزمینی تاثیر نامطلوب شوک ­های منفی رانت نفت و تاثیر مطلوب شوک ­های منفی رانت نفتی بر مالیات را تشدید می­ کند. بر مبنای این، پیشنهاد می ­شود که سیاستگذار اقتصادی فارغ از فراز و فرودهای نفت و رانت حاصل از آن، مجدانه در ارتقای کارایی سیستم مالیاتی و مالیات ­ستانی همت گمارد و تا حد ممکن در راستای کنترل و کاهش حجم اقتصاد زیرزمینی تلاش کند.

کلیدواژه ها:

Tax ، Oil Rent ، Underground Economy ، Asymmetric Model ، Iran. ، مالیات ، رانت نفت ، اقتصاد زیرزمینی ، الگوی نامتقارن ، ایران.