بررسی تعارض یا عدم تعارض آموزه خلوت در تصوف با حضور اجتماعی در شریعت اسلامی

از آیات، روایات و احکام اسلامی برمی­آید که قرآن، پیامبر و صحابه توجه بسیاری به حضور اجتماعی فرد مسلمان داشته­اند و انزوای راهبانه را امری ناپسند می­دانسته­اند و به ­همین علت عالمان و فقیهان منتقد تصوف نسبت به این جریان بدبین­اند و وجود رفتارهای انزواطلبانه پیروان بعضی از طرق و سلاسل، منتقدان تصوف آنان را بر آن داشته که عرفان و معنویت را در تضاد با حساسیت­های اجتماعی بدانند و غفلت عرفا از محیط زندگی خود و اجتماع را موجد بسیاری از ناهنجاری­های اجتماعی و سیاسی تلقی ­کنند و به همین علت با ترویج رفتارهای عرفانی مخالفت نمایند. این در حالی است که کلمات عرفا در این خصوص نشان می­دهد که: (۱) آن­ها آموزه­هایی دارند که با عزلت مطلق در تعارض است مانند صحبت که بیش و پیش از خلوت بر آن تاکید دارند یا آموزه ایثار؛ (۲) آنان خلوت و عزلت را مقید به مرتبه فرد و مدت زمانی محدود می­کنند و این تقیید با انزوای زاهدانه ناسازگار است؛ (۳) در ساحت باور و انگیزه آنان جماعت را پلید و متهم نمی­دانند، بلکه به خود بدبین­اند و انگیزه­شان حفظ دیگران است و این با انزوای برآمده از سوء­ظن به جماعت تفاوت دارد، همچنین مراد آنان از خلوت رسیدن به خلوت قلبی و درونی است، نه جدا شدن از جماعت؛ (۴) خلوت در نظر صوفیان در کتاب و سنت سابقه دارد و منافی شریعت نیست و در آداب آن بر نگاهداشت شریعت، به­ویژه عبادات جمعی چون نماز جماعت و نماز جمعه، تاکید شده است. علاوه بر این­ها حضور متصوفه در عرصه­های اجتماعی سیاسی نشانه نادرست بودن مدعای منتقدان تصوف در متهم کردن آن به رهبانیت است.

کلیدواژه ها:

تصوف ، حضور اجتماعی ، خلوت ، عرفان اسلامی ، عزلت