نقش نهاد قدرت در پیشبرد گفتمان «کثرت گرایی دینی» در تصوف ایرانی (با تاکید بر عصر مغول)

تاثیر اراده نهاد قدرت بر شدت و ضعف گفتمان کثرت­گرایی دینی در اندیشه­های صوفیه مساله­ای است که این مقاله می­کوشد میزان و چگونگی آن را در سیر تاریخی تصوف ایرانی تا پایان قرن هفتم (با تاکید بر عصر مغول) نشان دهد. بررسی­ها نشان داد که ثبات و سلطه گفتمان انحصارگرایی دینی در مناسبات فرهنگی جامعه ایرانی تا قرن هفتم، برآیند پیوند متشرعه با نهادهای قدرت بوده و خلع ید متشرعه از قدرت سیاسی موجب به حاشیه رفتن گفتمان فقه و رشد جریان تصوف، و در نتیجه اعتلای گفتمان کثرت­گرایی دینی در آراء صوفیان شده است. نمونه­ تاریخی صحت این مدعا حکومت (غیر دینی و سپس دینی) مغولان در ایران است که تا زمانی که مسلمان نگشته و متشرعان را در مناسبات قدرت سهیم ­نکرده بودند، کثرت­گرایی دینی در متون صوفیه گفتمان غالب بوده است؛ اما با مسلمان شدن مغولان پیوند مجدد متشرعه با قدرت مانع بسط گفتمان کثرت­گرایی دینی در آثار صوفیه می­شود.

کلیدواژه ها:

تصوف ، نهاد قدرت ، کثرت گرایی دینی ، تحلیل گفتمانی