تاملات نقادانه در تقسیمات صفات الهی به «ثبوتی سلبی» و «ذاتی فعلی» و ارائه ی طرح تلفیقی

از میان تقسیمات متنوع اوصاف الهی، دو تقسیم ثنائی «ثبوتی سلبی» و «ذاتی فعلی» در آثار اندیشمندان امامیه، تبلور بیشتری داشته است. نگاه  اول که ریشه در آثار اهل سنت دارد، بر یک تحلیل ساده­ی عقلی مبتنی است. این تقسیم از حیث مصداق­یابی واجد ابهاماتی است؛ از جمله تعداد و مصادیق هر دسته از صفات، ارجاع یکی از اقسام به دیگری و تسری آن از ذات به افعال الهی. اما تقسیم «ذاتی فعلی» بنابر منابع موجود، توسط محدثان امامیه طرح شده، هم ایشان در تبیین ملاک تمایز و مصادیق آن کوشیده­اند. تقسیم اخیر جامع صفات وجودی خداوند است و ظاهرا تنها نقطه­ ضعف آن، عدم شمول بر صفات تنزیهی ایزد یکتا است. بنابراین به نظر می­رسد، تلفیق دو تقسیم پیشین، رافع مجموع ایرادات یادشده باشد؛ چنان­که علامه حسینی تهرانی، اوصاف الهی را به چهار دسته­ی «ثبوتی ذاتی»، «ثبوتی فعلی»، «سلبی ذاتی» و «سلبی فعلی» تقسیم کرده­ است.

کلیدواژه ها:

تقسیمات صفات الهی ، ثبوت و سلب ، شیخ کلینی ، تمایز صفات ذاتی از صفات فعلی ، هاشم حسینی تهرانی