تحلیل محتوایی کتیبه های قرآنی مساجد جامع گوهرشاد مشهد و حکیم اصفهان

در ادوار اسلامی، مسجد به عنوان شاخص معماری شناخته شده و دارای جایگاه ویژه ای است. معماری مساجد با تزییناتی همراه بود، و به مرور مملو از مفاهیمی شد که سرشار از عناصر معنایی و تزیینی در معماری اسلامی است. این تزیینات کتیبه ای با مضامین گوناگون قرآنی، دعایی، تاریخی و اسماءالهی و اسماء ائمه با تکنیک هایی نظیر کاشی کاری، آجرکاری و گچبری اجرا شده اند. تحلیل مضامین و همچنین بررسی تفاوت ها و شباهت های مضمونی کتیبه های دو مسجد از اهداف این مقاله است. پرسش های پژوهش عبارتنداز: چه مفاهیمی در کتیبه های قرآنی مساجد گوهرشاد مشهد و حکیم اصفهان به لحاظ بستر های سیاسی و مذهبی دو دوره مطرح می باشد؟ افتراق و اشتراکات کتیبه ها در چه زمینه هایی است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد به دلیل اختلاف مذهب در این دو دوره (تیموریان و صفویان) بیشتر کتیبه هایی که در گوهرشاد مشهد (تیموریان) نگارش یافته به مسائلی کلی و اصولی دین اسلام از جمله مسئله توحید و یگانگی خداوند، معاد یا مسائل کلی از این دست پرداخته شده است؛ ولی در کتیبه های مسجد حکیم ضمن پرداختن به آیاتی در این خصوص، آیات، سور و احادیثی درمورد اهل بیت؟عها؟ نیز دیده می شود. در کتیبه های مسجد گوهرشاد، خط ثلث بیشترین کاربرد را از میان خطوط دیگر داشته و نقوش ختایی، اسلیمی همزمان در تزیینات این بنا، نقش مهمی ایفا کرده اند. در مسجد حکیم اصفهان، خط شاخص در کتیبه نگاری، کوفی (بنایی، معقلی) است و اکثر کتیبه ها به همین خط نگارش شده اند. سوره های توبه، اسراء، جمعه، دهر، اخلاص و آیه الکرسی، از جمله سوره های مشترک میان این دو مجموعه است. با این که دو مسجد گوهرشاد مشهد و حکیم اصفهان در ساختار ساختمانی و محتوای کتیبه ها، دارای اشتراکاتی هستند، اما غنای تزیینی و کتیبه های قرآنی مسجد گوهرشاد بیشتر از مسجد حکیم می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی محتوا بوده و گردآوری اطلاعات ازطریق مطالعات کتابخانه ای، مشاهده ی آثار جمع آوری و میدانی می باشد.

کلیدواژه ها:

The Art of Teimouri ، Safavid Art of Goharshad Mosque of Mashhad ، Hakim Isfahan Mosque ، Quran Inscriptions. ، هنر تیموری ، هنر صفوی ، مسجدگوهرشاد مشهد ، مسجدحکیم اصفهان ، کتیبه های قرآنی.