نخ ریسی، نمودی از مولفه های اقتصاد معیشتی درونزای جوامع نیمه یکجانشین رمه دار (مطالعه موردی: سردوک های مکشوف از کاوش تپه پشت فرودگاه)

«سردوک» ها در زمره مواد فرهنگی موردتوجه و نیاز اصلی جوامع رمه دار و نیمه یکجانشین و ازجمله آثاری هستند که ارتباط مستقیم با الگوی معیشت و تولیدات داخلی درونزای البسه و الیاف جوامع اولیه دارند که در تحلیل یافته های محوطه های باستانی تفسیر می شوند. محوطه پشت فرودگاه دشت ملایر نیز از این خصیصه مستثنی نبوده و تعداد ۱۲۳ سردوک به دست آمده در بین یافته های کاوش باستان شناختی آن، ازلحاظ گونه و فراوانی، حضور چشمگیری دارند؛ سردوک های این محوطه را می توان در دو گروه اصلی محدب و مخروطی تقسیم کرد که هر گروه به دو زیرشاخه منقوش و ساده، و ازنظر کیفیت ساخت نیز در دو گروه متوسط و خشن قابل تفکیک و گونه شناسی هستند. تمامی سردوک ها از جنس گل پخته (سفالی) با آمیزه گیاهی و در اندازه مختلف ساخته شده است؛ برخی از سردوک ها داری نقوش گود هستند که به واسطه وسیله ای نوک تیز ایجاد شده است. هدف این پژوهش در وهله اول، گونه شناسی و مطالعه سردوک ها، و در وهله دوم، تحلیل الگوی معیشت وابسته به تولید منسوجات تپه پشت فرودگاه خواهد بود. تعداد قابل توجه سردوک های تپه پشت فرودگاه و کاربرد آن در تولید نخ می تواند با تحلیل آن بر الیاف تولیدشده و چگونگی سازماندهی این تولید، کمک شایان نماید. روش پژوهش حاضر، مبتنی بر مطالعات تطبیقی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش هاست: سردوک های مکشوف تپه پشت فرودگاه از چه گونه و فرم هایی تشکیل شده و باتوجه به نوع فرم و اندازه ها در تولید چه نوع نخ هایی مورد استفاده بوده است؟ با توجه به نوع نیمه یکجانشینی جوامع تپه پشت فرودگاه و فراوانی سردوک ها، تولید منسوجات در این محوطه برای مصارف محلی و داخلی و یا برونزا و دادوستد فرامنطقه ای بوده است؟ باتوجه به نوع استقرار نیمه یکجانشین و کوچ رویی و شیوه تولید اقتصادی متکی بر گله داری جوامع اولیه زاگرس مرکزی و نیز مشخصا محوطه تپه پشت فرودگاه، به نظر می رسد براساس تنوع سردوک های این محوطه در نوع مواد، کیفیت ساخت، فرم و اندازه گونه ها، عمدتا این سردوک ها در الیاف پشم برای مصارف محلی و دادوستد فرامنطقه ای در تامین نیازهای اولیه بوده است.

کلیدواژه ها:

Late Neolithic ، Chalcolithic ، Poshteh-Forodgah Tepe ، Typology ، Spindle Whorl. ، نوسنگی جدید ، مس وسنگ ، تپه پشت فرودگاه ، گونه شناسی ، سردوک.