مدیریت بهره برداری از مخزن با استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره در سد مخزنی بوستان- استان گلستان

کمبود منابع آب و نیز تغییرات کمی و کیفی آنها، تجدید نظر در خصوص ارائه برنامه ­ ها و تصمیم­گیری­های مربوط به تخصیص این منابع را ضروری نموده است. در این پژوهش نتایج مختلف تخصیص­های متفاوت منابع آب سد بوستان استان گلستان با ارائه و تدوین گزینه ها و سناریوهای مختلف مدیریتی مورد بررسی قرار گرفته است. کنترل و تنظیم سطح آب در مخزن سد بطوریکه بتوان آب کافی برای تامین نیاز آبی خصوصا در ماه­های کم آب را ذخیره نمود و در عین حال حجم خالی لازم به منظور کنترل سیلابها را فراهم آورد و همچنین نیازهای اکولوژیکی پایین دست را تامین کرد که خود فرآیندهای مدیریتی را با چالش مواجهه کرده، از اهداف این پژوهش بوده است.   بدین منظور با بررسی داده های دبی جریان ثبت شده، مشاهده گردید که چهار ماه سیلابی در منطقه مورد مطالعه وجود دارد. این چهار ماه شامل اردیبهشت، خرداد، مرداد و شهریور می­باشند. جهت کاهش معضلات تخصیص منابع آب بین کاربران با توجه به دیدگاهها و اهداف مدیریتی مختلف در بین بهره برداران منابع آب، ۱۶ سناریوی مدیریتی خاص تدوین گردید. در ادامه مقادیر دبی ماهانه ایستگاه هیدرومتری تمر در سال آبی ۸۸-۸۷ به کمک مدل سری زمانی SARIMA پیش یابی گردید. نحوه تخصیص و بهره برداری بهینه منابع آب سطحی با توجه به مقادیر پیش­یابی شده به صورت ماهانه در سناریوهای تدوین شده مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس، پنج معیار جهت ارزیابی اثرات اجرای سناریوها تعیین گردید. این پنج معیار عبارتند از (۱) میزان حجم خالی مخزن در ماه­های سیلابی، (۲) میزان آب ذخیره شده در پایان یک سال آبی، (۳) خطر احتمال طغیان در پایاب سد، (۴) میزان دبی سیل خروجی از مخزن و (۵) خطر شکست سد در هنگام وقوع سیل.   به منظور موازنه نتایج حاصل از اجرای سناریوهای تدوین شده، و نیز تعیین سناریو یا سناریوهای برتر، فن تصمیم گیری چند معیاره بکار گرفته شد. بدین منظور، پس از محاسبه مقدار معیارها در کلیه سناریوها، معیارهای مذکور به کمک فرآیند AHP وزن دهی گردیدند. سپس، ۱۶ سناریوی تدوین شده با استفاده از روش TOPSIS جهت تعیین برترین سناریوها اولویت بندی گردیدند. با توجه به نتایج حاصله مشاهده گردید که سناریوهای تدوین شده در ۹ اولویت قرار گرفتند و سناریوی هفت اولویت اول را به خود اختصاص داده است. این سناریو شامل انجام اقدامات کنترل سیل فقط در ماههای اردیبهشت و مرداد می باشد و در سایر ماهها هیچ گونه اقدام کنترل سیل صورت نمی­گیرد. همچنین پژوهش حاضر می­تواند در آینده در قالب یک سیستم پشتیبان تصمیم­گیری برای نیل به مدیریت بهره­برداری بهینه از مخازن، توسعه پیدا کند.

کلیدواژه ها:

Optimised Water Allocation ، Multi-Criteria Decision Making ، AHP ، SARIMA Model and Boostan Dam. ، تخصیص بهینه منابع آب ، تصمیم گیری چند معیاره ، AHP ، مدل SARIMA و آبخیز سد بوستان.