اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر علائم روان پریشی مثبت و منفی و تنظیم هیجانی مبتلایان به اختلالات طیف اسکیزوفرنیا

اهداف اسکیزوفرنیا ناتوان کننده ترین اختلال روان پزشکی است و مبتلایان به این اختلال دارای بیشترین پذیرش بستری در بخش های روان پزشکی هستند. اگرچه خط اول درمان داروست، اما بسیاری از بیماران پاسخ درمانی مطلوبی دریافت نمی کنند و پس از برطرف شدن علائم حاد باز هم علائم روان پریشی و دشواری های تنظیم هیجانی را تجربه می کنند. درمان شناختی رفتاری در کنار دارودرمانی یک درمان کمکی برای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیاست که برای هدف قراردادن علائم روان پریشی باقی مانده تدوین شده است. هدف این مطالعه تعیین اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر علائم مثبت و منفی و تنظیم هیجانی مبتلایان به اختلالات طیف اسکیزوفرنیا بود. روش بررسی طرح آزمایشی مطالعه تک موردی از نوع AB (فاز خط پایه و مداخله) همراه با فاز پیگیری بود که علاوه بر درمان روتین، جلسات درمان شناختی رفتاری برای شرکت کنندگان برگزار شد. شرکت کنندگان در مطالعه حاضر، بیماران بستری شده در مرکز آموزشی، درمانی و پژوهشی روان پزشکی رازی شهر تهران بودند که بر اساس معیارهای ورود انتخاب شدند. ۳۰ شرکت کننده به صورت در دسترس انتخاب شدند و از بین آن ها ۵ شرکت کننده به صورت تصادفی در جلسات مداخله گمارش شدند و با مقیاس های علائم مثبت و منفی کی، فیزبین و اوپلر (۱۹۸۶) و دشواری در تنظیم هیجانی گراتز و رومر (۲۰۰۴) در ۳ فاز خط پایه، فاز مداخله و فاز پیگیری ارزیابی شدند. جلسات درمان برگرفته از پروتکل درمان شناختی رفتاری برای علائم روان پریشی تالیف لورا اسمیت و همکاران (۲۰۰۳) بود. برای تحلیل داده ها از شاخص های ناهمپوشی همه جفت ها، درصد داده های ناهمپوش، درصد همه داده های ناهمپوش، درصد داده های افزون بر میانه، اندازه اثر d کوهن و درصد بهبودی و برای تفسیر داده ها از نمودار دیداری استفاده شد.  یافته ها نتایج نشان داد اندازه اثر علائم مثبت و منفی در فاز مداخله نسبت به فاز خط پایه در شرکت کننده اول تا پنجم به ترتیب ۱/۶، ۳/۲، ۱/۹ و ۲/۴ برآورد شد که فقط اندازه اثر شرکت کننده دوم و سوم بزرگ بود. اندازه اثر مولفه تنظیم هیجانی در شرکت کننده اول تا پنجم به ترتیب  ۲/۸، ۱/۲، ۱/۱، ۲/۲ و ۱/۹ برآورد شد که اندازه اثر شرکت کننده دوم بزرگ و دیگر شرکت کنندگان متوسط بود. یافته های این مطالعه نشان داد طی مراحل پس از درمان و پیگیری، بیمارانی که درمان شناختی رفتاری دریافت کردند اگرچه علائم روان پریشی مثبت و منفی و دشواری در تنظیم هیجانی را همچنان تجربه می کردند، اما این علائم نسبت به فاز خط پایه کاهش یافته بود، همچنین درصد بهبودی آن ها ناچیز بود. نتیجه گیری تحلیل داده ها نشان داد اگرچه درمان شناختی رفتاری در کاهش علائم روان پریشی مثبت و منفی و بهبود تنظیم هیجانی بیماران اثربخش است، اما داده های حاصل از اندازه اثر d کوهن و شاخص های بهبودی یافته ها به لحاظ بالینی معنادار نیست. در واقع بیمارانی که درمان شناختی رفتاری را دریافت کردند اگرچه در علائم روان پریشی و دشواری در تنظیم هیجانی بهبودی اندکی نشان دادند، اما نتوانستند دستاوردهای درمانی را در فاز پیگیری حفظ کنند.

کلیدواژه ها:

Cognitive-behavioral therapy ، Schizophrenia ، Positive and negative symptoms ، Emotion regulation ، درمان شناختی رفتاری ، اسکیزوفرنیا ، علائم مثبت و منفی ، تنظیم هیجانی