تاثیر برنامه حمایت رفتاری بر مهارت های اجتماعی پسران با کم توانی جسمی حرکتی

هدف کودکان با کم توانی جسمی حرکتی به دلیل مشکلاتی که در دستیابی به استقلال، اتکای به خود، و مهارت های خودیاری دارند، تحت تاثیر نگرش های اجتماعی منفی به خود قرار می گیرند. نگرش های اجتماعی و بازخورد کودکان نسبت به کم توانی، تاثیر مستقیم بر سازگاری آن ها دارد. برخی از برنامه های حمایتی می تواند به کودکان کمک کند تا در مواجهه با شرایط اجتماعی متفاوت، مهارت های مقابله ای را به دست آورند. برنامه حمایت رفتاری یکی از رویکردهای جدید برای ارتقای شایستگی اجتماعی و هیجانی کودکان است. این برنامه در چارچوب الگویی هرمی برای حمایت و با هدف ترویج سلامتی و ارائه خدمات به این کودکان تنظیم شده است و با جایگزین کردن مهارت های اجتماعی و ارتباطی مناسب به جای رفتارهای چالش برانگیز (پرخاشگری، و رعایت نکردن قوانین)، موجب بهبود ارتباط و افزایش رفتارهای مثبت و کاهش رفتارهای منفی می شود. هدف از پژوهش حاضر تعیین تاثیر برنامه حمایت رفتاری بر مهارت های اجتماعی کودکان با کم توانی جسمی حرکتی در شهر تهران بود.  روش بررسی پژوهش حاضر مطالعه ای نیمه آزمایشی بود که در آن از طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. نمونه پژوهش شامل ۲۸ پسر ۵ تا ۷ ساله بود که از جامعه کودکان با کم توانی جسمی حرکتی شاغل به تحصیل در سال تحصیلی ۱۳۹۳-۱۳۹۲ در مراکز آموزشی ویژه شهر تهران انتخاب شده است. در شهر تهران، فقط سه مرکز آموزشی ویژه کودکان با کم توانی جسمی حرکتی وجود دارد و نمونه مطالعه شده به شیوه هدفمند با توجه به فرمول تعیین حجم نمونه و با احتمال ریزش (۲۸ نفر) و مطابق با معیارهای ورود و خروج انتخاب شدند. از منطقه ۱۶ آموزشی، ۱۴ نفر، از منطقه ۵ آموزشی، ۶ نفر و از منطقه ۳ آموزشی، ۸ نفر با کم توانی جسمی حرکتی انتخاب شدند. دانش آموزان منطقه ۱۶ آموزشی در گروه کنترل (۱۴ نفر) و دانش آموزان مناطق ۵ و ۳ آموزشی در دو گروه آزمایشی ۶ و ۸ نفری (درجموع ۱۴ نفر)، جایگزین شدند. دانش آموزان دو گروه از لحاظ پایگاه اقتصادی اجتماعی (با توجه به میزان درآمد خانواده و سطح تحصیلات والدین) در سه گروه متوسط بالا، متوسط و ضعیف همتا شدند. سپس والدین و معلمان دانش آموزان در دو گروه آزمایشی و کنترل، پرسش نامه درجه بندی مهارت اجتماعی گرشام و الیوت (۱۹۹۰) را تکمیل کردند. گروه آزمایشی افزون بر برنامه آموزش متداول در مدرسه، طی ۱۴ جلسه (هفته ای سه جلسه؛ هر جلسه ۴۰ دقیقه) در جلسات آموزشی برنامه حمایت رفتاری شرکت کردند. در حالی که گروه کنترل تنها آموزش های متداول در مرکز را دریافت کردند. درنهایت، تمامی والدین و معلمان پرسش نامه درجه بندی مهارت اجتماعی را پس از اتمام جلسات مداخله، مجددا تکمیل کردند. داده های به دست آمده از موقعیت های پیش آزمون و پس آزمون، با استفاده از تحلیل کوواریانس یک راهه تجزیه و تحلیل شد.  یافته ها نتایج تحلیل کوواریانس یک راهه برای داده های حاصل از پرسش نامه درجه بندی مهارت های اجتماعی (فرم والدین) نشان داد شرکت دانش آموزان پسر با کم توانی جسمی حرکتی در برنامه مداخله حمایت رفتاری موجب افزایش معنادار (P<۰/۰۰۱) مهارت اجتماعی (همکاری، جرئت ورزی، خودکنترلی و مسئولیت پذیری) شده است. درواقع، با توجه به ضریب اتا می توان نتیجه گرفت بر اساس ارزیابی والدین، به ترتیب ۸۲، ۶۳، ۸۲، ۶۶، ۶۷ درصد از تغییرات مهارت اجتماعی (همکاری، جرئت ورزی، خودکنترلی و مسئولیت پذیری) در کودکان با کم توانی جسمی حرکتی، ناشی از شرکت در برنامه مداخله حمایت رفتاری بوده است. نتایج تحلیل کوواریانس یک راهه برای داده های حاصل از پرسش نامه درجه بندی مهارت های اجتماعی (فرم معلم) نشان داد از طریق شرکت دانش آموزان پسر با کم توانی جسمی حرکتی در برنامه مداخله حمایت رفتاری، مهارت های اجتماعی، همکاری، جرئت ورزی، و خودکنترلی آن ها، به طور معنادار (P<۰/۰۰۱) افزایش یافته است. درواقع، با توجه به ضریب اتا می توان نتیجه گرفت بر اساس ارزیابی معلم از رفتار کودکان، به ترتیب ۶۵، ۶۱، ۵۱، ۷۰ درصد از تغییرات مهارت اجتماعی، همکاری، جرئت ورزی و خودکنترلی در کودکان با کم توانی جسمی حرکتی، ناشی از شرکت در برنامه مداخله حمایت رفتاری بوده است. نتیجه گیری با توجه به یافته های پژوهش حاضر می توان نتیجه گرفت برنامه حمایت رفتاری در تنظیم و سیاست گذاری برنامه های آموزش خانواده به ویژه، والدین و متخصصانی که با کودکان مبتلا به کم توانی جسمی حرکتی سروکار دارند به عنوان راهکاری عملی موجب کاهش مشکلات سازگاری اجتماعی در کودکان می شود. همچنین، گنجاندن این برنامه در کنار آموزش متداول، می تواند به ارتقای مهارت های اجتماعی، جرئت ورزی، خویشتن داری و مسئولیت پذیری کودکان منجر شود و از تداوم مشکلات آن ها در زمینه ارتباط اجتماعی، مشکلات تحصیلی و هیجانی، نبود اشتغال، گوشه گیری و انزوای اجتماعی، پیشگیری کند.

کلیدواژه ها:

Motor-physical disability ، Social skills ، Behavioral supportive program. ، کم توانی جسمی حرکتی ، مهارت های اجتماعی ، برنامه حمایت رفتاری