مروری بر پیشینه و روش های به نژادی ذرت شیرین

ذرت شیرین، Zea mays Var. Saccarata از جوان ترین شکل­های ذرت است که در پی جهش اتفاقی در ذرت معمولی به وجود آمد و بومیان آمریکایی و قبایل سرخپوست پس از واقف شدن به تفاوت­ها، به کشت و کار آن مبادرت کردند. اولین واریته ثبت شده ذرت شیرین به نام  Black Iroquoise توسط مهاجران اروپایی در سال ۱۷۷۹ نامگذاری شد. در قرن نوزدهم ارقام آزاد گرده‎افشان (OP) سفید رنگ در ایالات متحده آمریکا رواج یافتند. امروزه دو رقم از این نوع هم کشت و هم مصرف می­شوند، یکی واریته کانتری جنتلمن (با دانه­های کشیده و کوچک و ردیف­های نامنظم که به آن ذرت میخ کفشی هم گفته می­شود) و دیگری رقم 'Stowell's Evergreen' است. تحولات علمی در زمینه علم اصلاح نباتات از جمله فناوری دورگ‎گیری با القای صفاتی مانند رسیدگی همزمان، ارتقای کیفیت بلال و مقاومت به بیماری‎ها تحولات شگرفی در تولید ذرت شیرین در قرن بیستم ایجاد نمود. در این جستار، با مروری بر موفقیت‎های حاصل شده در ایجاد ارقام جدید و بهبود صفات کیفی و بازارپسندی ذرت شیرین، تفاوت‎های ژنتیکی آن با ذرت معمولی بررسی و بر نقش هیبریداسیون به عنوان یکی از ابزارهای متداول به­نژادی کلاسیک برای دستیابی به ژنوتیپ­های برتر در ذرت شیرین تاکید شده است. تقسیمبندی ارقام هیبرید ذرت شیرین بر اساس عواملی مانند ژن های موثر بر متابولیسم کربوهیدرات ها و درصد قند آندوسپرم، مدت زمان کاشت تا رسیدن محصول، رنگ دانه (زرد، سفید، صورتی، ارغوانی و سیاه)، شکل بلال و نوع مصرف (تازه‎خوری، منجمد کردن، کنسروسازی و صادرات)، بخش دیگری از این مقاله را تشکیل می­دهد. بررسی روش‎های به‎نژادی ذرت شیرین نشان می‎دهد با وجود استفاده از چندین تکنیک و تئوری­های مشخص، به­نژادی ذرت شیرین به علت نتیجه متفاوت حاصل از هر روش، تاثیر گرده­افشانی خارجی (دگرگرده‎افشانی) و فسادپذیری بالای محصول نهایی، در عمل بسیار متفاوت است. مهم­ترین روش­ها در به­نژادی ذرت شیرین مشتمل بر به­نژادی شجره­ای، تولید توده­های سنتزی و مرکب، تلاقی برگشتی و اصلاح به کمک نشانگرهای مولکولی و نیز انتخاب برای برخی صفات ویژه مانند کیفیت خوراکی، تولید بذر، جوانه­زنی بهبودیافته در بذرهای Sh۲ و ایجاد مقاومت در برابر آفات و بیمارگرها در بخش دیگری از این مقاله مرور شده‎اند. با توجه به تحولات ژنتیکی که در ارقام ذرت شیرین از دیرباز تاکنون صورت گرفته، در بخش پایانی، انواع واریته­های ذرت شیرین از جمله هیبرید­های تجاری برای مصارف تازه­خوری و هیبرید­های مناسب برای فرآوری معرفی شده­اند.

کلیدواژه ها:

اصلاح شجره ای ، تلاقی برگشتی ، توده های سنتزی ، دورگ گیری ، نشانگرهای مولکولی ، هیبریدهای تجاری