فرآیندهای انعطاف پذیری در اصطلاحات زبان فارسی: بررسی موردی اصطلاحات شامل «دست»

چکیده:انعطاف پذیری در اصطلاحات، به مفهوم کاربرد صورت های مختلف واژگانی، واژی-نحوی و نحوی این ساخت ها در بافت های مختلف است؛ به طوری که مفهوم کلی آنها تغییر نکند. هدف از این پژوهش توصیفی-تحلیلی، بررسی فرآیندهای مربوط به انعطاف پذیری اصطلاحات دارای نام اندام «دست» در سطوح واژگانی، واژی-نحوی و نحوی است. بدین منظور، ۴۲۷ مثال مربوط به کاربرد ۱۶۰ اصطلاح دارای نام اندام «دست»، از فرهنگ فارسی عامیانه (۱۳۸۷) استخراج و در چارچوب نظریات مون (۱۹۹۸) و لانگ لاتز (۲۰۰۶) تحلیل شده اند. یافته ها نشان داد که انعطاف پذیری واژگانی به واسطه فرآیند اضافه سازی «اسم»، «صفت»، «قید»، «سور» و فرآیند جایگزینی «افعال» و «حروف اضافه» صورت می پذیرد؛ انعطاف پذیری واژی-نحوی با اضافه سازی «یای نکره» و «نشانه جمع -ها» همراه است و انعطاف-پذیری نحوی از رهگذر جابه جایی سازه ها در قالب «پسایندسازی»، «قلب نحوی» و «ساخت های سببی و ناگذرا»؛ «انعطاف پذیری نقشی»؛ جایگزینی «مفعول جاندار و مفعول بی جان» و اضافه سازی «متمم های اختیاری» انجام می شود. همچنین، مشخص شد که اصطلاحات مورد بررسی به فرآیند «اضافه سازی» تمایل بیشتری دارند. در تبیین فرآیندهای انعطاف پذیری به این نتیجه رسیدیم که عواملی چون «معرفگی»، «ساخت اطلاعی»، «اقتصاد زبانی»، «خاص شدگی» و «بیان کمیت» موجب انگیختگی اصطلاحات می شوند. از جهت کاربردی، یافته های این پژوهش می تواند مورد استفاده نویسندگان کتاب های آموزش اصطلاحات به غیرفارسی زبانان و مدرسان مربوطه قرار گیرد تا در حوزه آموزش اصطلاحات زبانی، با ارائه مثال های مناسب، توجه لازم را به ویژگی های انعطاف پذ یر این گونه عبارت ها داشته باشند.

کلیدواژه ها:

کلید واژه ها: اصطلاحات ، انعطاف پذیری ، نحوی ، واژگانی ، واژگانی-نحوی