ارزیابی اجرای طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی با تاکید بر نصب کنتورهای هوشمند (مطالعه موردی: دشت بشرویه خراسان جنوبی)

سابقه و هدف: یکی از طرحهای ملی و راهبردی بخش آب، طرح احیاء و تعادل بخشی آبهای زیرزمینی است. تشدید افت سطح آب و کسری مخزن در آبخوان ها ممنوعیت بیش از ۴۰۵ محدوده از ۶۰۹ محدوده مطالعاتی کشور را به دنبال داشته است. در همین ارتباط وزارت نیرو با تعریف طرح تعادل بخشی، تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در سال ۱۳۸۴ برنامه های خود در زمینه بهبود وضعیت منابع آب زیرزمینی را تدوین نمود. مجددا با فعال شدن شورای عالی آب در دولت یازدهم، طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشورمشتمل بر ۱۵ پروژه به تصویب رسید. بررسی مطالعات اخیر که در دشت های مختلفی از کشور صورت گرفته است؛ نشان می دهد تعادل بخشی منابع آب بر وضعیت منابع آب زیرزمینی در مناطق مختلف تاثیراتی متفاوت داشته است؛ با توجه به اینکه اثرات طرح تعادل-بخشی بر محدوده های مطالعاتی خراسان جنوبی کمتر مورد بررسی قرار گرفته است؛ لذا در این پژوهش به بررسی اثرات طرح تعادل بخشی در محدوده مطالعاتی بشرویه با تاکید بر نصب کنتورهای هوشمند پرداخته شده است.مواد و روشها: جهت بررسی موضوع از آمار ۱۶ حلقه چاه مشاهده ای و داده های بارش دشت بشرویه در محدوده زمانی ۱۳۹۹-۱۳۷۴ استفاده شد و به منظور بررسی نوسانات آب زیرزمینی از آمار تراز سطح زیرزمینی چاه های مشاهده ای در سال های قبل (۱۳۹۳-۱۳۸۷) و بعد از نصب کنتور هوشمند (۱۳۹۹-۱۳۹۳) استفاده شد و هیدروگراف واحد آبخوان در بازه زمانی ۱۴۰۰-۱۳۸۵ ترسیم گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. سپس نقشه های هم تراز و هم افت آب زیرزمینی با استفاده از نرم افزار Arc GIS و درون یابی کرجینگ در سال-های قبل و بعد از نصب کنتور هوشمند ترسیم و بررسی گردید.یافته ها: میانگین افت سطح آب زیرزمینی در بازه زمانی ۱۳۹۳-۱۳۸۷ قبل از نصب کنتور هوشمند ۲۱/۳ متر و میانگین افت سطح آب زیرزمینی در بازه زمانی بعد از نصب کنتور هوشمند در بازه زمانی ۱۳۹۹-۱۳۹۳ به ۲ متر کاهش یافته است؛ به عبارتی بعد از نصب کنتور هوشمند شیب افت سطح آب کاهش داشته است. میزان افت حجم آبخوان در بازه زمانی شش ساله بعد از نصب کنتور هوشمند نسبت به میزان کاهش حجم آبخوان در بازه زمانی شش ساله قبل از نصب کنتور هوشمند برابر ۶/۶۷ درصد می باشد که نشان دهنده ۴/۳۲ درصد کاهش در روند افت حجم آبخوان در بازه زمانی بعد از نصب کنتور هوشمند نسبت به بازه زمانی مشابه قبل از نصب آن ها می باشد.نتیجه گیری: نتایج نشان داد که در طول دوره آماری ۱۳۹۹-۱۳۸۷ شدت افت سطح آب یکسان نبوده است به طوری که از سال ۹۳ به بعد که سال اتمام نصب کنتورهای هوشمند بوده است افت سطح آب زیرزمینی با شیب کمتری روبروست. همچنین روند افت حجم آبخوان در بازه زمانی بعد از نصب کنتور هوشمند نسبت به بازه زمانی مشابه قبل از نصب کمتر بوده است. همچنین میزان آب صرفه جویی شده ناشی از نصب کنتور هوشمند از ارزش اقتصادی وریالی قابل توجهی برخوردار بوده است.

کلیدواژه ها:

تعادل بخشی منابع آب ، کنتور هوشمند ، آبخوان ، افت سطح آب زیرزمینی ، دشت بشرویه