رهیافتی به مفهوم «باطل» و کاربست آن در اندیشه اجتماعی آیت الله خامنه ای

در مطالعات قرآنی حضرت آیت الله خامنه ای، «مفاهیم و اصطلاحات» قرآن از جایگاه تعیین کننده ای در تکمیل فرایند تدبر قرآنی برخوردار هستند. در این نگرش قرآنی، بازشناسی سامانه زبانی قرآن کریم تا حد زیادی به مفهوم شناسی اصطلاحات قرآن وابسته می باشد. بر این اساس تحلیل های معناشناسانه آیت الله خامنه ای از اصطلاحات قرآنی، ضرورت می یابد. اصطلاح پردامنه «باطل» یکی از مفاهیمی است که در مطالعات قرآنی ایشان، مورد بازشناسی قرار گرفته است. تبیین روش آیت الله خامنه ای در معناشناسی اصطلاح «باطل» و بررسی ادله ایشان در بازشناخت این مفهوم، مسئله ای است که این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی توصیفی درصدد پاسخ به آن است. یافته های تحقیق حاکی از این است که روش آیت الله خامنه ای در بررسی اصطلاحات، مبتنی بر هویت جمعی قرآن است. در این روش، جمع آیات قرآن حاوی دلالت های معناشناختی می باشد و لذا متن قرآن کریم پایه ای ترین منبع برای تبیین اصطلاحات خود قلمداد می شود. «باطل» در منظومه معارفی قرآن، مفهوم معارض «حق» و به معنای «ما لاوقوع له» می باشد و آنچه اصحاب لغت و مفسرین در معنای باطل بیان نموده اند، اغلب یا بیان معانی اعتباری است که در تطور تاریخی شکل گرفته اند یا از باب بیان مصداق است. بر این اساس، باطل فاقد هویت مستقلی است و صرفا در نبود حق، جلوه می کند. دلالت های مفهومی در این موضوع، موجب خلق گزاره های راهبردی در سه عرصه کلان فرهنگی، سیاسی و اجتماعی توسط آیت الله خامنه ای شده است. مبادی ارزش شناختی این بحث در عرصه اجتماعی، نظریه های «پیشرفت»، «مقاومت» و «قدرت» را در اندیشه سیاسی اجتماعی آیت الله خامنه ای پشتیبانی می کند و بر نقش مرجعیت معرفتی قرآن در نوع حکمرانی ایشان تاکید می نماید.

کلیدواژه ها:

آیت الله خامنه ای ، معناشناسی ، حق ، باطل ، مقاومت