بررسی نظام حاکم بر طراحی تذهیب در نسخ بایسنغری با تکیه بر مطالعه تطبیقی پنج نمونه از تذهیب های دو نسخه خطی شاهنامه مصور و غیرمصور بایسنغری

از آنجا که به چگونگی ترکیب بندی و نظام حاکم بر طراحی تذهیب در نسخ خطی ایرانی تاکنون کمتر توجه شده است، مقاله پیش رو کوشیده ایم تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی موردی و با استفاده از شیوه مطالعه کمی، از یک سو، تذهیب های دو نسخه خطی شاهنامه مصور و غیرمصور بایسنغری را معرفی و توصیف می کنیم و از دیگر سو، نظام حاکم بر طراحی آن را به بحث بگذاریم. این دو نسخه از آن جهت انتخاب شد که نه تنها دو نمونه بارز از نسخ خطی ساخته شده در سبک کتاب آرایی بایسنقری است، بلکه از معدود نسخ خطی این سبک از کتاب آرایی به شمار می روند که در گنجینه های داخلی حفظ و نگهداری می شوند؛ سبکی که به باور عموم پژوهشگران، نمونه بارز هنر کلاسیک در میان سبک های کتاب آرایی ایرانی است و ویژگی هایش بر تمامی سبک های پس از خود، از ایران گرفته تا هند مغولی و ترکیه عثمانی، موثر واقع شد. نتایج این پژوهش نشان داد که هنرمندان تیموری با بهره گیری از برخی قواعد ساده هندسی همچون تقسیم پاره خط به بخش های مساوی، تقسیم دایره به قاچ های برابر، ساختار شبکه ای و بهره گیری از تناسباتی نظیر ۲√/۱ و ۳√/۱ توانستند تذهیب هایی زیبا، متناسب و در عین حال ظریف و پرمایه خلق کنند.

کلیدواژه ها:

تذهیب ، ترکیب بندی ، شاهنامه غیرمصور بایسنغری ، شاهنامه مصور بایسنغری ، نظام طراحی