مصحف معظم: فرضیاتی درباره کاتب و زمان کتابت قرآن بایسنقری

در برخی از موزه ها و مجموعه های جهان برگ هایی از قرآنی عظیم نگهداری می شود که به قرآن بایسنغری مشهور است. به سبب پراکندگی برگ های این قرآن و در دست نبودن اسناد و مدارک موثق کافی تقریبا هیچ یک از تحقیقات انجام شده به شناخت روشن و متقنی از کاتب، زمان تولید و انگیزه تهیه این مصحف نرسیده است. آخرین اظهار نظر مورد توافق عموم محققان بر پایه گزارشی از قاضی احمد قمی، انتساب خط نسخه به عمر اقطع، خطاط اوایل عصر تیموریان است. در حال حاضر حدود ۶۵ برگ از این قرآن در مجموعه آستان قدس رضوی نگهداری می شود که تحقیق بر آنها نکاتی تازه درباره خط این مصحف دربردارد. این مقاله پس از بررسی مختصر ویژگی های نسخه شناسانه این برگ ها به تحلیل و تدقیق در خط نسخه پرداخته و نشان می­دهد در این نسخه دست کم سه دست­خط متفاوت اما بسیار نزدیک به کار رفته است. همچنین از مقایسه این دست­خط ­ها با قطعه­ای رقم­دار از عمراقطع مشخص می­شود هیچ­یک از آنها نمی­تواند خط عمراقطع باشد. از نتایج دیگر زمان احتمالی تهیه نسخه، نیمه نخست سده نهم، و به طور دقیق­تر بین ۸۲۳-۸۳۲ق (زمان حضور غیاث­الدین جمشید کاشانی در سمرقند) است و نقش الغ بیگ در حمایت از نسخه بسیار پررنگ می­نماید.

کلیدواژه ها:

قرآن بایسنقری ، قرآن نگاری ، قلم محقق ، دوره تیموری ، عمراقطع ، کتابخانه آستان قدس رضوی