بررسی منابع آب زیرزمینی در دشت های حوضه قره قوم

ایران کشوری پهناوری و درعین حال دارای مقدار کم بارندگی می باشد. براین اساس در ایران آب های زیرزمینی منابع آبی مهمی بوده که در توسعه اقتصادی نقش اساسی دارند. تا قبل از سال ۱۳۲۴ برداشت آب های زیرزمنیی توسط قنات صورت می گرفت با این حال از جنگ جهانی دوم به بعد با حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق میزان برداشت رشد فزاینده ای یافت. آبخوان های حوزه آبخیز قره قوم دارای بیش ترین میزان افت سطح ایستابی در کشور می باشند. در این پژوهش به منظور ارزیابی وضعیت آبخوان های این منطقه اقدام به جمع آوری داده ها در زمینه تغییرات سطح ایستابی، مقدار برداشت از آبخوان ها و تعداد چاه های عمیق و نیمه عمیق، چشمه ها و قنات ها شد. میزان تخلیه سالانه آب های زیرزمینی (توسط چاه، چشمه و قنات) حوضه قره قوم بیش از ۲/۲ میلیارد مترمکعب در سال ۱۳۹۳ برآورد شده است. هم چنین نتایج پژوهش حاضر دلالت بر نقش مهم کشاورزی در تخلیه آب های زیرزمینی منطقه دارد به گونه ای که بیش از ۸۰ درصد منابع آب برداشت شده در این بخش مصرف می شود. در سال های اخیر میزان افت سالانه سطح ایستابی در آبخیز قره قوم حدود ۰۲/۱ متر برآورد شده است که دلالت بر اضافه برداشت سالانه ۳۷۸ میلیون مترمکعبی در منطقه دارد. هم چنین از ۱۲ محدوده مطالعاتی در حوضه قره قوم ۱۰ حوضه جز مناطق ممنوعه می باشند. در نهایت بیش ترین افت سطح ایستابی در آبخوان های کرات و تربت جام مشاهده شده است (کاهش سالانه ۸۳/۱ و ۴۱/۱ متر). هم چنین بالاترین کاهش حجم آب های زیرزمینی در حوضه قره قوم، در آبخوان های تربت جام و مشهد و به میزان ۱۷۵ و ۱۰۵ میلیون مترمکعب در سال مشاهده شده است. نتایج نشان می دهد که حوضه قره قوم با داشتن ۱۰ آبخوان ممنوعه و ۳ آبخوان مرزی نیازمند توجه دوچندان در زمینه مدیریت منابع آب می باشد. هم چنین برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی منطقه در بلند مدت دارای اثرات اقتصادی شدیدی خواهد بود.

کلیدواژه ها:

آب های زیرزمینی ، مدیریت منابع آب ، افت سطح ایستابی ، آبخوان ممنوعه