مرز میان انسان و حیوان؛ حل ناسازگاری آیات «تکریم و تفضیل بنی آدم» با آیات چالش برانگیز «امت حیوانات»، «نطق نمل و هدهد» و «حشر وحوش» در تفاسیر شاخص شیعی و سنی

عقل در آیات قرآن کریم مهم ترین وجه تمایز انسان در برابر حیوان ذکر شده است؛ اما قرآن صراحت بیشتری درباره تعریف و لوازم عقل ندارد. مفسران قرآن کریم در تفسیر آیه ۷۰ «اسراء» که تصریح بر «تکریم و تفضیل بنی آدم» دارد، عقل را ملاک برتری انسان می دانند و در ادامه برای عقل لوازم و ویژگی هایی مانند نطق، ادراک مفاهیم کلی، حشر و امت بودن را برمی شمرند که دقیقا همان لوازم و ویژگی ها در ظاهر آیات ۳۸ «انعام»، ۱۵-۲۶ «نمل» و ۵ «تکویر» به حیوانات نسبت داده شده است. همین مسئله سبب شده است بین دو دسته از آیات مذکور تناقض احساس شود و مفسران را با این چالش روبرو کند که چطور ممکن است انسان بر حیوان برتری داشته باشد و هم زمان حیوان همه ویژگی های برتری دهنده انسان را که عبارت است از عقل، نطق، جامعه و معاد دارا باشد؟ مفسران با گرایش های گوناگون فلسفی، کلامی، عرفانی در تفسیر این آیات، تلاش کرده اند با نظریه پردازی و تاویل در مورد ظاهر آیاتی که از ویژگی های برتری دهنده انسان در برابر حیوان سخن می گوید، مشکل تناقض پیش آمده را حل کنند؛ اما باز هم نتوانسته اند مسیری سازگار در فهم این تمایز را طی کنند؛ به این دلیل که تعریف و لوازمی که مفسران برای عقل ارائه داده اند، آنها را به این سردرگمی کشانیده است.

کلیدواژه ها:

امت حیوانات ، نطق حیوانات ، حشر حیوانات ، تکریم بنی آدم ، تفسیر قرآن