واکاوی عوامل موثر بر مناسبات سیاسی- نظامی سلجوقیان عراق با اتابکان زنگی موصل و شام

حاکمیت همزمان اندیشه­های ملکداری اسلامی– ایرانی و سنت­های اجتماعی ترکان در عرصه سیاسی ایران عصر سلجوقی، شرایطی را به وجود آورد که در کنار حکومت متمرکزی که توسط این خاندان پایه­گذاری شد، به تدریج دودمان­های اتابکی نیز در گستره قلمرو سلجوقیان شکل گرفت. اتابکان زنگی موصل و شام (۵۲۱ – ۶۱۹ ق) از جمله زودپاترین این دودمان­ها بود که در سال ۵۲۱ ق توسط عمادالدین زنگی (۵۲۱ – ۵۴۱ ق) در سرزمین جزیره و شام تاسیس شد. در چنین ساختار سیاسی ضرورت برقراری مناسباتی میان حکومت مرکزی و دودمان­های اتابکی که تحت نظر سلاطین سلجوقی به صورت نیمه­مستقل به حیات خویش ادامه می­دادند، به وجود ­آمد. در دوره ۶۹ ساله همزمانی میان حکومت سلجوقیان عراق و اتابکان زنگی، مناسباتی میان طرفین شکل گرفت که غالبا جنبه سیاسی داشت. پژوهش حاضر تلاش دارد با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و بهره­گیری از منابع کتابخانه­ای عوامل موثر بر شکل­گیری این مناسبات و شیوه تاثیرگذاری این عوامل بر روابط دو حکومت را مورد بررسی قرار دهد. یافته­ها نشان می­دهد که عواملی همچون خلافت عباسی، جنگ­های صلیبی و منازعات جانشینی سلجوقیان عراق موجب شکل­گیری مناسبات میان سلجوقیان عراق و اتابکان زنگی شده­ بود. این عوامل  موجبات تحول در مناسبات دو حکومت از مرحله واگرایی به همگرایی و بالعکس را فراهم آورده بود.

کلیدواژه ها:

اتابکان زنگی ، جنگ های صلیبی ، عمادالدین زنگی ، خلافت عباسی ، همگرایی و واگرایی