شناسایی و اولویت بندی مناطق سیل گیر با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی مبتنی بر GIS، مطالعه موردی: حوزه آبخیز کارون

مقدمه سیل، به عنوان یکی از مخرب ترین بلایای طبیعی است که باعث تلفات جانی، خسارت های زیرساختی و اقتصادی قابل توجه و نابسامانی های اجتماعی، در سراسر جهان می شود. با توجه به این که سیل پدیده ای پویا و چند بعدی است، داده های سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و سنجش از دور (RS) تا حدود زیادی برای کشف وسعت مناطق سیل زده کاربرد دارد و در تهیه نقشه حساسیت پذیری و خطر سیل نقش ویژه ای دارند. نقشه حساسیت به سیل، برای توصیف مناطق در خطر سیل و برنامه ریزی برای ایجاد طرح های کنترل سیل، ضروری است.   مواد و روش ها در این پژوهش، شناسایی مناطق سیل گیر در حوضه کارون بر اساس فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی و صحت سنجی آن با شاخص آبی NDWI، استخراج شده از تصاویر ماهواره لندست ۸، مد نظر بوده است. به این منظور، ابتدا ۱۵ پارامتر موثر در وقوع سیلاب از جمله مقدار و جهت شیب، طبقات ارتفاعی، انحنای زمین، بارندگی، فاصله از آبراهه، تراکم آبراهه، فاصله از گسل، تراکم گسل، فاصله از جاده، تراکم جاده، لیتولوژی، شماره منحنی (CN)، کاربری اراضی، شاخص رطوبت توپوگرافی (TWI) و شاخص قدرت جریان (SPI)، انتخاب شدند. وزن دهی این پارامترها، بر اساس روش فرایند AHP در محیط نرم افزار Expert Choice انجام شد. در نهایت، با استفاده از دستور تلفیق لایه ها، بر اساس وزن دهی روش AHP در GIS، نقشه نهایی پهنه بندی خطر سیلاب به دست آمد. برای صحت سنجی نقشه خطر سیلاب به دست آمده، از شاخص آبی NDWI بهره گرفته شد.   نتایج و بحث نتایج مدل AHP نشان داد که موثر ترین عوامل در بروز خطر سیلاب در حوضه کارون به ترتیب بارندگی، مقدار شیب و طبقات ارتفاعی هستند که برای کاهش خسارات سیلاب و ارائه راهکارهای مدیریتی، این عوامل بایستی مورد توجه قرار گیرند. همچنین، نتایج بیانگر آن است که مناطق پایین دست حوضه دارای بیشترین خطر سیل گیری را دارند و بیش از نیمی از سطح حوضه (۵۲.۲۴ درصد)، دارای پتانسیل سیل خیزی متوسط است.   نتیجه گیری تهیه نقشه مناطق مستعد سیل، یکی از سازنده ترین روش هایی است که امکان کاهش خسارت های خطر سیل را فراهم می کند و به برنامه ریزان، ذی نفعان و تصمیم گیران کمک می کند تا نظارت مناسبی بر مناطق سیل خیز داشته باشند و توسعه اقتصادی-اجتماعی مناسب و پایدار را تضمین کنند.

کلیدواژه ها:

پهنه بندی ، خسارات سیل ، شاخص NDWI ، کارون ، لندست ۸