دو پهلوگویی و تداعی اندیشه های اجتماعی در غزل های حافظ

حضور جاودانه حافظ نه تنها در تاریخ و تاریخ ادبی ایران، بلکه در ذهن و ضمیر فارسی زبانان سراسر جهان، او را به یک «خاطره ازلی» تبدیل کرده و به همین دلیل درباره او و شعرش، از جهات مختلف و به فراوانی، سخن گفته شده است. اما باب بحث و گفتگو درباره پوشیده­ گویی و بیان غیر مستقیم و پرابهام و ایهام روی دادها و طنزهای گزنده و کنایه ­های رسوا کننده و شگردهای زبانی دیگری که به دو پهلوگویی­ هایش باز می­گردد، همچنان باز است. در نوشته حاضر ساختار و محتوای دو پهلوگویی ­های حافظ که از ویژگی ­های بارز سبک اوست، بررسی و تحلیل شده است. این ویژگی شعر او در اثر تسلسل خواطر و تداعی معانی ذهن را درگیر می ­کند و در عین حال هرگز هم به قطعیت نمی ­رسد. این فضیلت بی­ همتای شعر حافظ که کلام او را از سخن دیگران متمایز می ­سازد و سبب اعتلا و جاودانگی آن می­ گردد، قاب و قالبی برای بیان اندیشه ­هایی است که بیانشان به صورت صریح خالی از خطر نبوده است. حافظ با همین شگرد است که در برابر قدرت حاکم می­ ایستد و به یاری آن، گفتمان مسلط حکومت را وارونه می­کند و به رهایی مردم از جمود و خشک اندیشی و وابستگی­ هایشان کمک می­ کند. داد­ ه ­های این تحقیق از رهگذر مطالعات کتابخانه فراهم آمده و با استفاده از روش تحلیلی توصیف شده است. مهم­ترین دستاورد این پژوهش این است که ابزارهای پوشیده ­گویی و ایهام ­های حافظ، در همان حال که جزیی از اندیشه ساختارمند او به شمار می آیند، در پیوند با خود هم نوعی از ساختار سیاسی و ضد قدرت را نشان می­ دهد.

کلیدواژه ها:

حافظ ، تداعی معانی ، سخن دوپهلو ، ایهام ، قدرت