پوزیتیویسم روش شناختی و روایت دوپاره دانشگاه و جامعه: نقد و بررسی کتاب «سرگذشت و سوانح دانشگاه در ایران» نوشته مقصود فراستخواه

کتاب سرگذشت و سوانح دانشگاه نوشته مقصود فراستخواه بی شک کتاب مرجع و دست نامه پژوهش و آموزش در حوزه دانشگاه پژوهی و مطالعات تاریخی و جامعه شناختی آموزش عالی از یکی از شاخص ترین دانشمندان این حوزه در زبان فارسی محسوب می شود. این کتاب با زیرعنوان «بررسی تاریخی آموزش عالی و تحولات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی موثر بر آن» دو هدف متفاوت ولی مرتبط با هم را مد نظر دارد: ارائه گزارش تاریخی جامعی از نهاد دانشگاه در ایران و ارائه تحلیلی جامعه شناختی از شکل گیری آن. پیگیری همین هدف دوگانه است که حجم کتاب را به ۷۸۰ صفحه رسانده است، مضاف بر این که هر یک از فصول هشت گانه کتاب، که دامنه وسیعی را از دوره باستان تا معاصر در ایران و جهان دربرمی گیرد، علاوه بر تاریخ توصیفی و تحلیلی آموزش عالی، حاوی مطالب وسیعی در تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی در هر مقطع است. با این همه، بررسی موشکافانه کتاب نشان می دهد که فراستخواه، در هدف دوم کتاب که برقراری ارتباط میان تحولات بیرونی اجتماعی با تحولات درونی نهاد آموزش عالی است، موفق نبوده است و همین ضعف، البته، روایت تاریخی کتاب را هم تحت شعاع قرار داده است. کتاب، علی رغم تلاش و تفصیل فراوان، دچار یک دوپارگی اساسی میان درون و بیرون نهاد آموزشی، تاریخ دانشگاه و برنامه ریزی و مدیریت آموزش عالی با تاریخ و جامعه شناسی سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی است که به «ذات گرایی پوزیتیویستی» در روش شناسی پژوهش و نحوه فهم فراتاریخی و استعلایی نهاد عقلانی دانشگاه بازمی گردد که تحقق هدف دوم، یعنی خوانش دانشگاه در زمینه اجتماعی، را ممتنع کرده و با غفلت از درون مایه های معرفتی و محتوایی و سیاسی، نهاد دانشگاه را به نهاد آموزش عالی فروکاسته است.

کلیدواژه ها:

مقصود فراستخواه ، تاریخ آموزش عالی ایران ، سرگذشت و سوانح دانشگاه ، پوزیتیویسم