جایگاه بحث احزاب در اندیشه اسلامی

احزاب در دنیای معاصر نقشی والا در جامعه مدنی دارند. شرط اولیه دموکراسیهای نمایندگی، وجود احزاب است. جوامع اسلامی نیز کمابیش به شکل ارادی یا غیر ارادی در حال پذیرش پدیدههای نوینی چون احزاب هستند. مباحث نظری، میتواند زمینه ورود شایسته احزاب به کشورهای اسلامی را فراهم نماید. در حکومت اسلامی هم در مبانی نظری و دینی و هم در جوانب سیاسی و کارشناسی احزاب، نقاط ابهامی وجود دارد. نظریه ولایت فقیه لوازم بیشماری دارد که به طور مثال، آثار خود را راجع به آزادیهای سیاسی یا وجود احزاب و محدودیتهای آن نشان میدهد. بحث احزاب را در چند سطح میتوان پی گرفت. سطح اول، تحلیل جامعه شناختی احزاب است. از دیدگاه جامعهشناسی سیاسی، احزاب دارای آثار مثبت و منفی هستند. به طور مثال، در خصوص جمهوری اسلامی ایران میتواند بحث شود که چه زمینهها و محدودیتهایی در راه آن وجود دارد. بحث در این سطح، شکل هنجاری ندارد. احزاب را ممکن است در سطحی دیگر، از دیدگاه هنجاری مورد مطالعه قرار دهیم. براساس این اعتقاد که مبانی کلامی فقهی حزب در اندیشه سیاسی شیعه (یا اسلام) وجود دارد، میتوان این بحث را به شکل اندیشهای مطرح کرد که آیا فقه سیاسی یا کلام سیاسی شیعه، چنین پدیدهای را برمیتابد یا خیر. مباحث این سطح در بعد فقه سیاسی هم هنجاری است، و هم درجه اول. کلام سیاسی ممکن است بستر فقه سیاسی را آماده کند و به هر نوعی در جهت اثبات گزارههای دینی مورد استفاده قرار میگیرد. موضوع این مقاله، بررسی مبحث احزاب در سطح سوم است. از این دیدگاه عمدتا با دیدی بیرونی به قضیه نگریسته میشود. در واقع هدف از تدوین این مقاله، پرداختن به موضوع احزاب از دیدگاه جامعهشناسی سیاسی و اندیشه سیاسی نیست؛ بلکه هدف اصلی، تعیین جایگاه این بحث در اندیشه و فقه سیاسی میباشد. بدیهی است بحث از احزاب در سطح سوم، مقدم بر سطح اول و دوم است، چرا که دیدگاهی روش شناسانه و درجه دوم دارد.