تابندگی قرآن مجید در قابوس نامه

آیات نوربخش قرآن کریم از صدها سال پیش تا کنون چنان با امور مادی و معنوی ایرانیان آمیخته و عجین شده است و در عادات، اخلاق، گفتار و نوشتارشان حسن اثر گذارده که حدو مرز آن را جز خدای دادار کس نمی داند. تأثیر مطلوب و معنوی قرآن در اخلاق و تعالی فرهنگ جامعه از یک سو و تأثیر صوری و ظاهری آن از سوی دیگر در ادبیات گران سنگ ما غیر قابل انکار است و نویسندگان و گویندگان پارسی گوی، ضمن خدمت گران بها به اسلام در طی قرون متمادی، خود به طرق گونه گون از قرآن کریم بهره مند و مستفیض گشته اند. آنها، گاهی تمام آیه، گاهی جزئی از آن و گاهی مفهوم آن را مورد استفاده قرار داده اند و از آنجا که در نظم تقید شاعر به وزن و قافیه درآوردن تمام آیه، جز به ندرت میسو نبوده است، لذا کوشیده اند، اجزای ترکیبات و مفاهیم آیات را زینت افزای آثار خویش قرار دهند. قرآن مجید، کتاب مقدس و ثقل ثقیل نبوی است که مفهاهیم آن از آغاز نزول تا به امروز و در طی اعصار و قرون آتیه در جهات مختلف حیات و حتی ممات ما مأثیر پنهان و آشکار نهاده است که با تأمیل ژرف اندیشانه و به دور از تعصب می توانیم ادعا کنیم که امروزه هیچ بخشی از زندگانی مسلمانان یافت نمی شود که قرآن به گونه ی مستقیم و یا غیر مستقیم در آن نقش نداشته باشد. از دیگر سو زیان و ادب هر قوم و ملتی، نمایانگر روح حاکم بر آن جامعه و کشور است و هر ملتی در مسیر مباهات، به سرمایه ها و مخافر خود اعم از مادی و معنوی می بالد و قطعاً از سرمایه های جاودانه و ابدی و مایه ی مباهات ما ایرانیان شاعران، سخن وران، اندیشمندان، فلاسفه، حکما و سروده ها و نوشته های ارزشمند آنها ست که کثرت تلمیحات، اشارات، اقتباسات و آیات در آثار منظوم و منثور مؤیر این موضوع است که نه تنها در کتب دینی، رساله ها و تفاسیر و ... که مستقیماً با قرآن رابطه دارند بلکه کمتر اثر ادبی، اخلاقی، اجتماعی و تاریخی را می توان یافت که پرتویی از آیات نوربخش عروه الوثق متین الهی در آن جلوگر نباشد. از میان آثار مشهوری که در زمینه ی نثر اخلاقی، اجتماعی، حکومت، سیاست و به اصطلاح ادبیات تعلیمی وجود دارد قابوس نامه ی عنصرالمعالی کیکاوس اسکندبن قابوس بن وشمگیر که در قرن پنجم تألیف شده جایگاه و اهمیتی ویژه دارد. این کتاب در حقیقت دستورنامه ی زندگی و خردورزی است که با پرداختن به نکات حکیمانه و اخلاقی در بسیاری موارد همچون چراغی فروزان فراسظوی ره پویان سعادت پرتو افشانی نموده و ره می نمایاند و به سان راه بلدی است که در جاده ی پرفراز و نشیب زندگانی، پیشرو و دستگیر ره پویان است، زیرا متون زیبا و به دور از تصنع و تکلف آن عاری از هر گونه خرافه است. به طور قطع از نکات مهم و درخور اهمیت در گستره ی این کتاب ارزش مند، بهره گیری از تعالیم الهی و دینی به عنوان یک آبشخور زلال و چشمه ی جوشان در عرصه ی معنویت است که متون انسان ساز معنویت را در عبارات ادبی و بیانی هنرمندانه ابراز نموده که با بسیاری از آیات قرآن حکیم از لحاظ لفظی، مفهومی و مضمونی تطابق و همخوانی دارد. در این مقاله تلاش بر آن است که به پاره ای از این مطابقت ها اشاره شود.