چاه های نزو (Nezoo) سیستم سنتی تغذیه آب های زیرزمینی در استان هرمزگان

امروزه توجه به دانش بومی در زمینه آب و خاک، به دلیل کارکردهای مطلوب آن و به ویژه اطمینان از سازگاری بالا و حفظ توازن بوم شناختی و همچنین همراهی و مشارکت مردمی از اهمیت بسزایی برخوردار است. آنچه به گردآوری و تدوین دانش بومی در سال های اخیر اهمیت مضاعف بخشیده است، ضرورت دستیابی به فناوری و دانش مناسبی است که در عین پاسخگویی به نیازهای رو به رشد جوامع، منابع محدود طبیعی را نیز به گونه ای پایدار مورد بهره برداری قرار دهد. رسیدن به این دانش مناسب، تنها از راه تلفیق دانش رسمی و دانش بومی میسر است. بنابراین هر اقدامی برای گردآوری دانش بومی آبخیزداری و بهره گیری از این حکمت دیرین و تلفیق آن با علوم نوین در شرایط کنونی امری ضروری است. مردم هرمزگان با توجه به محدودیت های اقلیمی و خشکی محیطی این خطه، از دیرباز اقدامات مختلفی را در زمینه بهره برداری از منابع آب و خاک و استحصال باران، که به صورت سنتی و تجربی توسط خود مردم کسب شده، مورد استفاده قرار می دهند. نمونه بارز آن چاه های نزو است که در حقیقت بخشی از سیستم مدیریت سیلاب هستند. این سیستم به صورت مجموعه ای از بندها و تیربندها و سازه های کنترل فرسایش و چاه های تغذیه ای در روستای گزیر از توابع شهرستان بندر لنگه وجود دارد (البته در مناطق دیگر استان مانند روستای گچوئیه نیز وجود دارند). قدمت این سیستم کاملا مشخص نیست ولی آثار به جای مانده از آن که شاید بیش از صدها سال باشد در بسیاری از نواحی دشت در سطح وسیعی خود نمایی می کند و علوم و فنون گذشتگان این دیار در رابطه با دانش بومی آبخیزداری و استحصال آب باران را به نمایش می گذارد. در حقیقت این مجموعه، مجموعه ای بی نظیر در استان هرمزگان و کم نظیر در ایران است. این سیستم ها به گفته اهالی منطقه تا حدود ۵۰ سال پیش کاملا فعال بوده است ولی امروزه فقط قسمت هایی از آن در حال فعالیت است. از هزاران سال پیش که مردم بومی منطقه در این دشت ساکن شده­اند با توجه به وضعیت خشکسالی های موجود و نوع سازند زمین­شناسی که خود عاملی بر کیفیت نامطلوب آب منطقه است، روشی ابداع کرده­اند که خود به صورت مستقیم آب را به سفره ی آب های زیرزمینی می­رساند. امروزه نیز با به کارگیری دانش بومی و تلفیق آن با دانش نوین و استفاده مصالح روز اقدام به تغذیه آب های زیرزمینی نموده اند. نتایج حاصل از این تلفیق بهبود کمیت و کیفیت آب های زیرزمینی بوده است. به طوری که EC آب در طول ۲ ماه از ۷۰۰۰ به ۳۰۰۰ میکرو موس کاهش یافته است و آب چاه های پایین دست نیز شیرین تر شده و سطح ایستابی آن ها افزایش یافته است.

کلیدواژه ها:

Iran ، Hormozgan ، Groundwater recharge ، Nezoo wells ، Indigenous knowledge ، استان هرمزگان ، تغذیه ، آب های زیرزمینی ، چاه های نزو