اثر کاربرد کود اوره به صورت مایع و دانه ای بر صفات زراعی، انتقال مجدد مواد و فتوسنتزی جاری در گندم (Triticum aestivum L) دیم

چکیده مقدمه: امروزه استفاده از کودهای شیمیای علاوه بر شکل رایج آن­ ها (دانه­ ای) به­ صورت مایع نیز به دلیل مزیت های فراوان آن مورد استفاده قرار می ­گیرد. مصرف خاکی این نوع کودها همراه با آب آبیاری برای محصولات مختلف کشاورزی در زمان کاشت و یا مراحل مختلف رشد گیاه انجام می ­گیرد. مصرف کودهای مایع نیتروژنی همزمان با کاشت گندم دیم به­ منظور نفوذ کود در خاک و توزیع یکنواخت آن در بخش سطحی پروفیل خاک، بلافاصله بعد از مصرف، نیاز به بارندگی موثر (۲۵ میلی ­متر) و یا معادل آن آبیاری دارد. به­ منظور ارزیابی پاسخ گندم دیم به مصرف مقادیر مختلفی از اوره به ­صورت دانه ­ای و اوره مایع همراه با آب آبیاری از لحاظ عملکرد و صفات موثر بر عملکرد دانه و همچنین وضعیت انتقال مجدد مواد و فتوسنتز جاری گیاه که تعادل بین این دو ویژگی اخیر از لحاظ تولید در شرایط دیم از اهمیت ویژه­ای برخوردار است، پژوهش حاضر انجام گرفت. مواد و روش­ ها: این آزمایش در قالب طرح بلوک ­های کامل تصادفی به­ صورت فاکتوریل با دو فاکتور الف) روش مصرف کود اوره (در سه سطح ۱- مصرف اوره به­ صورت دانه ­ای (جایگذاری در عمق ۷ الی ۹ سانتی ­متر زیر بذر) ۲- مصرف اوره به­ صورت مایع همراه با ۲۵ میلی ­متر آب و ۳- مصرف اوره به ­صورت مایع همراه با ۵۰ میلی­ متر آب) و ب) مقدار مصرف نیتروژن (در ۵ سطح ۰، ۳۰، ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع اوره) در سال زراعی ۹۴-۱۳۹۳ در شهرستان ملکان به اجرا درآمد. گندم دیم رقم هما به­ صورت ردیفی با تراکم ۳۵۰ دانه در مترمربع در عمق ۵ الی ۷ سانتی متری در پاییز کشت شد. هر کرت شامل ۱۲ ردیف با فاصله ردیف های ۱۷ سانتی متر بود. پس از رسیدگی محصول، عملکرد بیولوژیک، دانه و کاه و اجزای عملکرد و سایر صفات زراعی موثر بر عملکرد دانه و کارایی زراعی استفاده از نیتروژن اندازه گیری شدند. علاوه بر آن، در مراحل گرده­افشانی و رسیدگی فیزیولوژیک صفات مربوط به انتقال مجدد مواد و فتوسنتز جاری گیاه تعیین شدند. نتایج: نتایج نشان داد که روش مصرف اوره بر روی عملکرد، اجزای عملکرد، شاخص برداشت، ارتفاع گیاه، طول پدانکل، کارایی استفاده از نیتروژن، صفات مرتبط با کارایی انتقال مجدد مواد و کارایی فتوسنتز جاری اثر معنی ­داری داشت. اثر مقدار مصرف نیتروژن بر روی عملکرد، تعداد سنبله در واحد سطح، ارتفاع گیاه، طول پدانکل و کارایی استفاده از نیتروژن، صفات مرتبط با کارایی انتقال مجدد (به استثنای میزان انتقال) و فتوسنتز جاری معنی­ دار بود. مصرف اوره به ­صورت مایع همراه با ۵۰ میلی متر آب توانست عملکرد دانه، بیولوژیک و اجزای عملکرد را در مقایسه با مصرف دانه ای (جایگذاری) افزایش دهد. عملکرد دانه با مصرف مقادیر مختلف نیتروژن به صورت مایع همراه با ۵۰ میلی ­متر آب، بیش از سایر تیمارها توانست عملکرد دانه را بهبود ببخشد و این بیش­تر به دلیل افزایش تعداد سنبله در واحد سطح بود. با افزایش عملکرد دانه، کارایی زراعی استفاده از نیتروژن به­ طور معنی­ داری از ۹/۱۷ کیلوگرم بر کیلوگرم برای تیمار ۳۰ کیلوگرم اوره در هکتار به ۲/۲ کیلوگرم بر کیلوگرم برای ۱۲۰ کیلوگرم اوره در هکتار کاهش یافت. ه مچنین کاربرد روش­ های مختلف مصرف نیتروژن اثر معنی ­داری بر کارایی استفاده از نیتروژن داشت و حداکثر این کارایی در روش جایگذاری دانه ­ای اوره و مایع به همراه ۲۵ میلی­ متر آب، حدود ۵/۱۰ کیلوگرم بر کیلوگرم بود. رابطه بین میزان نیتروژن مصرفی با صفات میزان، سهم و کارایی فتوسنتز جاری گیاه از نوع درجه دوم بود که بیش ترین این صفات به­ طور متوسط با مصرف ۴/۶۳ کیلوگرم نیتروژن در هکتار به ­دست آمد. این مقدار دقیقا منطبق بر میزان نیتروژن مورد نیاز (۶۴ کیلوگرم در هکتار نیتروژن) برای دستیابی به حداکثر عملکرد بود. نیاز نیتروژنی گندم دیم برای دستیابی به ۹۰ درصد حداکثر عملکرد دانه، ۳۰ کیلوگرم در هکتار تعیین شد. نتیجه­ گیری: مصرف اوره توانست عملکرد، اجزای عملکرد و کارایی فتوسنتز جاری گندم را بهبود ببخشد. در بین روش­ های مصرف اوره، مصرف اوره به ­صورت مایع همراه با ۵۰ میلی متر آب، بیشترین عملکرد دانه و صفات مرتبط با عملکرد و هم چنین صفات انتقال مجدد مواد و میزان فتوسنتز جاری را به خود اختصاص داد. افزایش عملکرد دانه در تیمارهای موفق بیشتر ناشی از افزایش مستقیم جزء تعداد سنبله در واحد سطح و هم چنین اندام های ذخیره ای گیاه بود. در مجموع تفاوت معنی داری بین دو روش مصرف دانه ای و مایع همراه با ۲۵ میلی متر آب در تامین نیتروژن مورد نیاز گندم دیم مشاهده نشد. بنابراین در موارد نیاز می توان ۲۵ میلی متر آب همزمان با کاشت برای گندم دیم مصرف نمود.

کلیدواژه ها:

انتقال مجدد مواد ، اجزای عملکرد ، روش مصرف اوره ، فتوسنتز جاری