تعارض در منافع

سخن سردبیر   Editorial   مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان   دوره هشتم، شماره سوم، پاییز ۱۳۸ ۸، ۱۵۸-۱۵۷     تعارض در منافع   Conflicts of Interest     محسن رضائیان [۱]   M. Rezaeian     در جریان انتشار مقالات علمی تعارض در منافع به این معنی است که نویسنده یا نویسندگان، مرورگران و یا حتی سردبیران مجلات دارای ارتباطات شخصی و یا اقتصادی می باشند که ممکن است به طور ناعادلانه ای بر تصمیم گیری آن ها در جهت چاپ یک مقاله تاثیرگذار باشد [۱].   برای مثال، نویسنده ای را می توان تصور کرد که محقق یک شرکت دارویی بوده و کارآزمایی را بر روی میزان تاثیر یکی از داروهای ساخته شده توسط شرکت خویش به عمل آورده است. وابستگی اقتصادی وی به شرکت دارویی ممکن است سبب شود که به طور ناعادلانه ای میزان تاثیر داروی مورد نظر را بیش از حد واقعی آن گزارش کند.   هم چنین ممکن است سردبیر یک مجله، مقاله ای را از استاد راهنمای دوره دانشجویی خود دریافت کند. این امکان وجود دارد که به خاطر نقش مهم و حمایت کننده استاد راهنما در دوره دانشجویی، سردبیر مجله تصمیم بگیرد که حمایت و توجه بیشتری را در فرآیند داوری و چاپ مقاله به عمل آورد [۲].   هر دو مثال فوق، بیانگر نوعی تعارض در منافع می باشند. مثال اول، نوعی از تعارض در منافع به دلایل اقتصادی ( Financial competing interests ) و مثال دوم، تعارض در منافع به دلایل غیراقتصادی ( Non-Financial competing interests ) می باشد. در حالی که هر دو مورد از اهمیت شایان توجهی برخوردار هستند، اما تجربه نشان می دهد که بررسی و تشخیص تعارض در منافع اقتصادی بسیار راحت تر از بررسی تشخیص تعارض در منافع غیراقتصادی است. منافع غیراقتصادی که گاهی منافع خصوصی ( Private interests ) نیز نام گذاری می گردد ممکن است به دلایل شخصی، سیاسی، عقیدتی، دانشگاهی و یا حتی مذهبی رخ دهد [۲].   با توجه به اهمیت تعارض در منافع در هر نوع و شکل، مجلات بایستی سیاست روشنی را در قبال این موضوع انتخاب نمایند. محور اساسی این سیاست ها بایستی به افشای ( Disclosure ) هرگونه تعارض در منافع از سوی نویسندگان، مرورگران و حتی سردبیران مجلات بیانجامد.   در خصوص نویسندگان، معمولا مجلات در راهنمای نویسندگان خود ( Instructions to authors ) بایستی از نویسندگان بخواهند که هر نوع امکان تعارض در منافع را در یک صفحه جداگانه و به هنگام تقدیم ( Submit ) مقاله خویش به سردبیر مجله اعلام نمایند. بر اساس درجه احتمال رخ داد هرگونه تعارض در منافع، سردبیر ممکن است که اطلاعات ارایه شده توسط نویسنده یا نویسندگان را در صورت چاپ مقاله، به اطلاع خوانندگان خود برساند.   از طرف دیگر، هنگامی که سردبیر مقاله ای را برای مرور به داوری ارسال می کند، از وی خواهد خواست که هرگونه احتمال تعارض در منافع را که ممکن است بر روی نتایج داوری وی تاثیر بگذارد به طور صادقانه با سردبیر در میان بگذارد. بر اساس درجه احتمال رخ داد هرگونه تعارض در منافع، ممکن است سردبیر تصمیم بگیرد که داور دیگری را برای مقاله مورد نظر انتخاب نماید.   هم چنین، اگر سردبیر احساس کند که در مراحل بررسی یک مقاله شخصا دارای تعارض در منافع است، بایستی این فعالیت را با کمک سایر اعضاء هیات تحریریه انجام دهد.   مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان نیز مانند سایر نشریات علوم پزشکی داخل و خارج کشور اخیرا سیاست روشنی را در خصوص جلوگیری از بروز هرگونه تعارض در منافع دنبال می کند. این سیاست با درخواست از نویسندگان برای بیان احتمال وجود تعارض در منافع و بیان هرگونه حمایت مالی و معنوی که برای انجام تحقیق و نوشتن مقاله توسط آن ها مورد استفاده قرار گرفته است، جامه عمل می پوشد.   این مجله هم چنین از تمامی داوران فرهیخته خود درخواست می نماید که احتمال وجود هرگونه تعارض در منافع را با سردبیر در میان بگذارند. سردبیر و اعضاء هیات تحریریه نیز خود را ملزم به جلوگیری از دخالت هرگونه تعارض در منافع در تصمیم گیری های خود می دانند.     References     [۱] International Committee of Medical Journal Editors. Uniform requirements of manuscripts submitted to biomedical journal: writing and editing of biomedical publications. Updated October ۲۰۰۸.   [۲] The PLOS Medicine Editors. Making sense of non-financial competing interests. PLOS med, ۲۰۰۸ ۵(۹): e۱۹۹.doi:۱۰.۱۳۷۱/ journal. pmed.۰۰۵۰۱۹۹.   ۱- دانشیار گروه آموزشی پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان   تلفن: [phone]، دورنگار: ۵۲۲۵۲۰۹-۰۳۹۱، پست الکترونیکی: moeygmr۲@yahoo.co.uk