مهمان سردبیر: کاربست چارچوب جدید «نظام نوآوری مبتنی بر مسئله» در تدوین نسل جدید سیاست های نوآوری

مفهوم نظام نوآوری طی تقریبا سه دهه اخیر به طور چشمگیری مورد توجه محققان و سیاست گذاران قرار گرفته و رویکردهای مختلفی از آن بر اساس سطوح (خرد، میانی و کلان) و ابعاد (صنعت، فناوری و منطقه) مختلف در پیشینه ارائه شده است. تمرکز بیشتر این رویکردها بر توسعه نوآوری های فناورانه با هدف خلق ارزش اقتصادی بوده و به نوعی می توان آنها را در ابرانگاره فلسفی جبرگرایی فناورانه دسته بندی نمود البته با این پیش فرض که توسعه فناوری، در نهایت جامعه را متناسب با ویژگی های خود تغییر خواهد داد. اما یک جنبه مغفول مانده در رویکردهای رایج نظام های نوآوری، عدم توجه به چالش ها و مسائل فنی و اجتماعی موجود در جوامع است که ناشی از ضعف رویکرد فنی-سرمایه داری در برآورده کردن نیازهای فنی-اجتماعی و حل چنین مسائلی است. در همین راستا، نظریه گذار نظام های اجتماعی-فنی، منتقد رویکرد نظام نوآوری است و آن را فناوری زده می داند یعنی صرفا بر تولید و توسعه دانش، نوآوری و فناوری تاکید دارد (سمت عرضه) و به کارکردهای اجتماعی فرآیند نوآوری یعنی انتشار و کاربرد آن (سمت تقاضا) کمتر توجه دارد. در حالی که گذارهای اجتماعی-فنی نه تنها دربرگیرنده تغییرات در فناوری ها است بلکه تغییرات در سیاست ها، ابزارهای فرهنگی، زیرساخت ها و مدل های کسب و کار را نیز با هدف رسیدن به توسعه پایدار شامل می شود. این استدلال، مبین نوعی الزام به «تغییرات نظام مند تحول گرا» در سیاست نوآوری است.  بنابراین این کاستی ها، پیشرانی در شکل گیری نسل جدید مطالعات و سیاست های نوآوری و به طور خاص رویکرد جدید «نظام نوآوری مبتنی بر مسئله» (PIS) بوده است. در ابرانگاره فکری جدید از سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری، ابرواژگانی با فراوانی مفاهیمی همچون «نسل جدید دانشگاه ها تحت عنوان دانشگاه های چالش محور یا مسئله محور»، «سیاست نوآوری مبتنی بر مسئله/چالش»، «سیاست های نوآوری تحول گرا»، «نظام های نوآوری به نفع فقر»، «نظام نوآوری ماموریت گرا (با رویکرد حل چالش های اجتماعی)»، «نظام نوآوری اجتماعی» و در نهایت «نظام نوآوری مبتنی بر مسئله» در حال ظهور و شکل گیری هستند. به طور خاص نظریه «نظام نوآوری مبتنی بر مسئله» که اخیرا توسط من و همکارانم در مجله “Technological Forecasting and Social Change” تحت عنوان:  “Why do we need 'Problem-oriented Innovation System (PIS)' for solving macro-level societal problems?” منتشرشده، حاصل چند سال پژوهش با تمرکز بر تجارب موفق کشورها در زمینه حل مسائل مختلف فنی و اجتماعی بوده است. نتایج مطالعات مختلف نشان می دهد که تجارب موفق آمریکا در زمینه کاهش آلودگی هوا، کره جنوبی در زمینه کاهش شکاف علم داده (دیجیتال)، آمریکا و ژاپن در زمینه مدیریت موثر زلزله و مدیریت مسئله بهداشت و درمان در هند، نتیجه تکوین تدریجی رویکردی بوده که ما آن را نظام نوآوری مبتنی بر مسئله نام گذاشته­ایم. کاربرد چارچوب تحلیلی نظام نوآوری مبتنی بر مسئله، ابزاری را برای سیاست گذاران فراهم می کند که به شیوه ای نظام مند، کارآمد و موثر به بررسی مسائل کلان فنی و اجتماعی جامعه بپردازند و حفره های اصلی که منجر به پدید آمدن مسئله شده را شناسایی و مرتفع سازند. بنابراین در صورتی که این چارچوب به طور موثری به کار گرفته و مدیریت شود دریچه ای برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها می گشاید و تهدیدات پیش روی جامعه را از طریق شکل گیری یک چرخه پویا از توسعه فناوری ها، ایجاد مشاغل و ثروت های جدید؛ به فرصت تبدیل خواهد کرد که این دقیقا همان چیزی است که از یک نظام نوآوری انتظار داریم.

کلیدواژه ها:

EditorialوEditorial