بررسی تاریخی و تحلیلی نگاره های «ضحاک در بند» در دو شاهنامه شاه تهماسبی و شاهنامه رشیدا

شاهنامه و شاهنامه نگاری با شروع سلسله ی صفوی مورد توجهی ویژه قرارگرفت و از جمله داستان های شاهنامه که بیشتر مورد توجه نگارگران و صاحبان هنر و پادشاهان قرارگرفت، داستان ضحاک ماردوش است. نگاره ی«ضحاک در بند» در دوشاهنامه مهم در دو مقطع زمانی از این سلسله، بخشی از تاریخ وضعیت موجود در آن دوره ها را در ایران به نمایش گذاشته اند که می توان با بررسی آن دو نگاره، که یکی در مکتب تبریز دوم و شاهنامه شاه تهماسبی انجام شده و دیگری در مکتب اصفهان و شاهنامه رشیدا به انجام رسیده، برخی تغییرات و تحولات نگارگری را در ابتدا و انتهای دوره ی صفویه و دو مکتب مزبور تشخیص داد. هدف این پژوهش شناخت تشابه و تفاوت عناصر بصری این دو نگاره و علل بوجود آمدن این تشابه و افتراقات بوده است که با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی و روش مطالعه تاریخی-تحلیلی و تطبیقی به آن پرداخته شده است. در این نگاره ها ردپای تاثیر پذیری نگارگران در هر دوره از وضعیت زمانه ی خود به وضوح به چشم می خورد. با این تفاوت که در دوره ی مکتب تبریز دوم به علت حمایت شاه اسماعیل و تهماسب هنرمندان تاثیر پذیر از دربار بودند و طبق سلیقه ی پادشاه و برای خوش آمد شاه نگاره هایی پر از تزئین و نشانه های مربوط به دولت نقاشی کرده اند. اما به عکس در نگاره مربوط به دوره ی مکتب اصفهان هرچند نگارگران تحت تاثیر دوران بوده اند ولی به علت حمایت نشدن از سوی شاه و کم اهمیت تلقی شدن نگارگری، نشانه هایی از دربار و تجملات دربار در نگاره به چشم نمی خورد .

کلیدواژه ها:

ضحاک ، شاهنامه شاه تهماسبی ، شاهنامه رشیدا ، مکتب تبریز دوم ، مکتب اصفهان