ارزیابی چندین مدل برنامه ریزی بیان ژنی و سری های زمانی برای تنظیم سناریوهای تعدیل سطح آب زیرزمینی دشت شبستر (حاشیه دریاچه ارومیه)

با توجه به شرایط و وضعیت موجود دریاچه ارومیه، بهره برداری بهینه و پایدار از منابع آب زیرزمینی در حاشیه این دریاچه، از رویکرد مدیریت منابع آب، ضروری و مهم است. اولین گام برای آغاز استفاده پایدار، مدلبندی کمی وضعیت موجود مصرف و گام بعدی آینده نگاری بهره برداری از این منبع آب است. با توجه به قابلیت و توانمندی روش های مدلبندی و پیش بینی رفتار پدیده های مهندسی آب، این پژوهش با هدف تحلیل نوسانات سطح آب زیرزمینی و آیندهپژوهی آن در حاشیه دریاچه ارومیه با ۲۰ مدل برنامه ریزی بیان ژنی و سری های زمانی انجام گردید. برای مدلبندی و آزمون از داده های ۳۵ سال استفاده گردید و آیندهپژوهی برای ۱۰ سال از ۱۴۰۰ تا ۱۴۱۰ صورت گرفت. پس از ارزیابی کارآیی مدل ها با آماره های معتبر، برنامه ریزی بیان ژنی با سه زیردرخت (ژن) به عنوان مناسبترین مدل تشخیص داده شد. آماره های سنجش مدل بهینه به صورت RMSE برابر ۲۶/،۰MSE برابر ۰۷/۰، RAE برابر ۵۸/۰، RSE برابر ۲۸/۰، RRSE برابر ۵۲/۰ و ضریب همبستگی برابر ۸۷/۰ و ضریب تعیین برابر ۷۶/۰ بود. نتایج نشان داد سطح آب زیرزمینی از سال ۱۳۶۵ تاکنون حدود ۲/۱۱ متر کاهش داشته است. برای کاهش اثرات روند نزولی سطح آب و مدیریت بهینه مصرف آب زیرزمینی، سناریوهای مختلف تعدیل و صرفهجویی با شروع از سال ۱۴۰۰ در نظر گرفته شد. افت تجمعی سطح آب در انتهای سال هدف (۱۴۱۰) نسبت به سال ۱۳۶۵ در صورت تداوم روند کنونی مصرف، ۶/۱۲ متر (معادل ۲۴۱ میلیون مترمکعب) و در صورت اجرایی نمودن برنامه صرفهجویی ۱۰ درصد، افت تجمعی برابر ۴/۱۱ متر، ۱۵ درصد ۷/۱۰ متر و سناریوی ۲۰ درصد برابر ۱/۱۰ متر خواهد بود. اصلاح الگوی کشت در دشت با رویکرد استفاده از گیاهان با نیاز آبی نسبتا کم، تسطیح اراضی زراعی و استفاده از برنامهریزی مناسب کم آبیاری از راهکارهایی است که می تواند افت سطح ایستابی در دشت را تعدیل نماید.

کلیدواژه ها:

آب های زیرزمینی ، بیان ژنی ، دشت شبستر ، منابع آب ، نوسانات آب زیرزمینی