بررسی نقش اراده انسان در وقوع تغییرات سیاسی و اجتماعی از دید اندیشمندان اسلامیابن خلدون و خواجه نصیرالدین طوسی

یکی از موضوعات مهمی که از دیرباز تا کنون در حوزه علوم اجتماعی و علوم سیاسی مطرح بوده بررسی منشاء علت وقوعتغییرات و تحولات در این دو حوزه بوده است. وقوع انقلابات، شورشها و درگیری ها و همین طور جابجایی دولت ها و حکومتهااز دیر باز مورد توجه فلاسفه سیاسی و اجتماعی تا کنون بوده است. فلاسفه متقدم همچون افلاطون و ارسط و معتقد به طبیعیبودن این امور بوده اند. یعنی همانطوری که بدن انسان پس از رشد و تکامل رو به زوال و تغییر می رود دیگر امور بشری همچوندولتها نیز از این قاعده پیروی می کنند و آن را به سرشت طبیعی جهان خلقت ربط می دهند. برخی دیگر از دانشمندان متآخ رهمچون ابن خلدون و خواجه نصیر اراده و خواست انسان را علت العلل این تغییرات می دانند و قائل به این امر هستند که منشاءهمه تغییرات خود انسان است و تا انسان خود نخواهد تغییری رخ نمی دهد که در منابع اسلامی نیز به این امر اشاره شده است)ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیرو ما بانفسم(. از این منظر تغییر در خود انسان مقدمه تغییر در دیگر امور و دیگر مظاهر خلقتهمچون امر سیاسی و اجتماعی خواهد بود. در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است به دنبال پاسخ بهاین سوال هستیم که اراده انسان چه نقشی در تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی دارد؟ یافته ها نشان می دهند که موضوعاتیمانند عصبیت در اندیشه ابن خلدون و اراده و اختیار انسان در اندیشه خواجه منشا وقوع تغییرات در حوزه های سیاسی واجتماعی هستند.