کنترل بحران اجتماعی ناشی از افت سطح ایستابی منابع آب زیرزمینی در کشور، موانع،محدودیتها و راهکارها

در حال حاضر کل منابع آب تجدید شونده کشور حدود 88/5 میلیارد مترمکعب میباشد که 83 میلیارد مترمکعب از آن 93/5 درصد) در بخش کشاورزی و مابقی 6/5درصد) در بخش شرب و صنعت مصرف میگردد. در ایران سالانه حداقل 3/8میلیارد مترمکعب برداشت بیش از حد مجاز از آبخوانها انجام شده و منجر به ایجاد بحران افت سطح ایستایی در 168 دشت کشور به طور متوسط به اندازه بیشتر از یک متر درسال گردیده است. این مقاله بر اساس سه سال مطالعه موردی در دشتهای کبودراهنگ و ملایر در استان همدان ارائه شده است. برای این منظور بعد از اخذ اطلاعات چاههای مشاهده از شرکت آب منطقهای استانبا مراجعه به محل 10 % از چاههای بهرهبردای این مناطق اقدام به اندازهگیری میزان پمپاژ واقعی، حریم چاهها و تکمیل پرسشنامه در خصوص مشکلات بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی گردیده و اطلاعات مورد نظر جمع بندی و مورد آنالیز قرار گرفت. براساس نتایج، افت سطح ایستابی معادل 1/6 و 1 متر در دشتهای کبودراهنگ و ملایر منجر به ایجاد مسائل فنی و بحرانهای منطقهای عدیدهای از قبیل: بروز بیلان منفی سالانه، ، 75 % کاهش درآبدهی سایر منابع آبی، خشک شدن تعداد زیادی چاه و قنوات، نشست ناگهانی زمین در دشت کبودراهنگ با عمق متوسط 15 متر، 30 % افزایش در مقدارشوری آب، 25 % افزایش سالانه مهاجرت، 30 % کاهش در تولید محصولات غذایی و تهدید امنیت غذایی منطقه و کشور و تشدید اختلافاتجهت تصاحب منابع آب گردیده است. محدودیت منابع آب سطحی و وابستگی شدید منطقه به آب زیرزمینی و اشتغال بخش عمدهای از بهرهبرداران در این قسمت از موانع جدی نظارت دقیق و کنترل بحران مذکور میباشد. مشکلات فوق منجر به تبدیل شدن بیش از 50 % اراضی آبی به دیم، کاهش حاصلخیزی در اثر شور شدن اراضی، کاهش عملکرد و در نتیجه نداشتن صرفه اقتصادی و ایجاد احساس ناامنی در بهرهبرداران بخشهایمختلف کشاورزی و صنعت گردیده و باعث افزایش 20 درصدی سالانه در بحرانهای اجتماعی بیکاری، افزایش مهاجرت، اشتغال کاذب و تبدیل شدن نیروهای مولد به مصرف کننده را در این مناطق شده است.راهکار برون رفت از این بحران اجتماعی استفاده بهینه از بارشهای منطقهای به صورت تغذیه مصنوعی، افزایش نظارت و اعمال مجازاتها قانونی برای چاههای غیر مجاز، اخذ آب بهای عادلانه از بهرهبردار و ارائه الگوی کشت بهینه متناسب با منابع آب مناطق میباشد

کلیدواژه ها:

بحران اجتماعی ، افت سطح ایستابی ، منابع آب ، آب زیرزمینی ، حقوق آب