الگوی مدیریت زیستی فرسایش خاک در حوزه های آبخیز (مطالعه کاربردی: گلازچای اشنویه، آذربایجان غربی)

امروزه روش های زیستی یکی از راه کارهای مناسب و کارا برای مهار فرسایش خاک در مراحل ابتدایی فرسایش تلقی می شود. مدیریت زیستی رویکردی علمی، کاربردی و ترکیبی از مفاهیم ساختاری، زیستی و محیط زیستی برای مدیریت و مهار فرسایش، رواناب و رسوب است. حال آن که تاکنون شیوه نامه کاربردی و مشخصی برای تهیه و طبعا اجرای برنامه های زیستی مدیریت و یا مهار فرسایش خاک در کشور وجود ندارد. ازاین رو، پژوهش حاضر به عنوان پژوهش پیشگام باهدف تبیین رویکرد مدیریت زیستی فرسایش برنامه ریزی شد. در این خصوص ابتدا ارزیابی وضعیت فرسایش در آبخیز برای شناسایی مناطق مستعد مدیریت زیستی مدنظر قرار گرفت. سپس منحنی های آمبروترمیک و هایترگراف تهیه و با لایه های توپوگرافی، دمایی، بارش و تبخیر و تعرق برای منطقه بندی و دستیابی به نقشه اقلیمی-کشاورزی ترکیب شد. در ادامه با تهیه فهرست گونه های بومی و غالب منطقه مطالعاتی بر اساس مطالعات جامعه شناسی گیاهی و وضعیت خاک شناسی، مدیریت زیستی فرسایش در هر رده اقلیمی-کشاورزی به عنوان آخرین مرحله موردنظر برای چارچوب تهیه شده پیشنهاد شد. ارزیابی عملکرد الگوی پیشنهادی از طریق کاربرد آن در حوزه آبخیز گلازچای اشنویه در استان آذربایجان غربی صورت گرفت. نتایج نشان داد ۲۴ درصد از آبخیز مطالعاتی در طبقه کم و ۷۶ درصد دیگر در طبقه متوسط ازنظر وضعیت فرسایشی قرار دارند. بر اساس نقشه اقلیمی-کشاورزی، گونه های مناسب برای مدیریت زیستی فرسایش شناسایی و ویژگی های رویشی آن ها استخراج شد. درنهایت از بین گونه های مرتعی موجود در حوزه آبخیز مطالعاتی، گونه های Achillea millefolium، Agropyron desertorum ، Agropyron tauri، Galium verum، Melica persica kunthوStachys inflata benthبه عنوان گونه های نهایی برای مدیریت زیستی فرسایش حداکثر در ۶۴ درصد از سطح حوزه آبخیز گلازچای اشنویه پیشنهاد و ارائه شد. نتایج پژوهش حاضر برای تعیین وضعیت فرسایشی آبخیزهای کشور و ارائه مدیریت زیستی مناسب قابلیت استفاده دارد.

کلیدواژه ها:

برنامه اجرایی حفاظت خاک ، حفاظت آب و خاک ، مدیریت زراعی ، مدیریت فرسایش خاک