بررسی پیامدهای احداث سد آبی بر کشاورزان ساکن در نوار شمالی استان گلستان: مورد مطالعه سد شیرین دره

منافع اقتصادی حاصل از سدها بیشتر از هزینه های ساخت آنها تصور شده و از این رو یک دلیل منطقی برای ساخت سدها در سراسر دنیا فراهم ساخته است. با این وجود مشخص شده است که ساخت این سازه های دست ساز بشر اثرات منفی برای ساکنین در حاشیه رودخانه هایی که سدها در مسیر آن احداث شده اند نیز به همراه داشته است. از اینرو مقاله حاضر با هدف بررسی اثرات احداث سد شیرین دره بر وضعیت کشاورزی اراضی تحت پوشش ایستگاه­های پمپاژ حاشیه رودخانه اترک صورت پذیرفته است. به­منظور دستیابی به این هدف، این مطالعه به صورت کتابخانه­ای و میدانی انجام شد و داده های مورد نیاز با استفاده از ابزار پرسشنامه گردآوری گردید. روایی محتوایی ابزار تحقیق با نظر­خواهی از اساتید گروه مدیریت و توسعه کشاورزی دانشگاه تهران و گروه جغرافیای دانشگاه پیام نور-مرکز گنبد تایید گردید و پایایی آن نیز پس از انجام پیش آزمون از طریق ضریب آلفای کرونباخ بدست آمد که مقدار آن برای بخش های مختلف پرسشنامه بالاتر از ۷/۰ که حاکی از مناسب بودن ابزار اندازه­گیری بود. جامعه آماری تحقیق حاضر دو گروه روستائیان و متولیان ایستگاه­های پمپاژ مستقر در حاشیه رودخانه بودند. حجم نمونه برای جامعه آماری روستائیان (۲۴۱۷ خانوار) با استفاده از فرمول کوکران تعداد ۱۶۰ نفر بود و نمونه­گیری به روش طبقه­ای با انتساب متناسب انجام گرفت و همچنین از طریق سرشماری تعداد ۱۴ نفر از متولیان ایستگاه­های پمپاژ آب بهره­برداری شده مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاکی از تفاوت معنی­داری بین وضعیت کشاورزی از دیدگاه روستائیان و متولیان ایستگاه­های پمپاژ قبل و بعد از احداث سد بود. نتایج تحلیل عاملی اثرات مثبت نشان داد که پنج عامل اثرات اجتماعی، کشاورزی، زیست­محیطی، اقتصادی و مکانیزاسیون در مجموع ۲۱/۶۲ درصد از واریانس را تبیین کرده­اند. نتایج تحلیل عاملی اثرات منفی سد شیرین دره نیز نشان داد، چهار عامل اثرات فیزیکی، شیمیایی، اجتماعی و زیست­محیطی ۹۵/۶۵ درصد کل واریانس را تبیین کرده است. با توجه به اینکه ایستگاه های پمپاژ مساحت زمین های آبی و تولیدات آنها را افزایش داده، پیشنهاد می شود آنها را مجهز به تاسیسات جانبی از جمله سیستم آبیاری تحت فشار و آببندان ها نموده تا شرایط صرفه جویی در منابع آبی محدود منطقه، آبیاری اراضی زراعی بیشتر و اهداف گسترش شیلات (پرورش ماهیان سرد آبی و گرم آبی) در منطقه محقق شود.

کلیدواژه ها:

سد مخزنی شیرین دره ، اراضی زراعی آبی ، ایستگاه های پمپاژ ، تامین آب ، روستاهای حاشیه رودخانه