بررسی تطبیقی معماری کاروانسرا در ایران و ترکیه (نمونه موردی: کاروانسرای ده نمک و کاروانسرای رستم پاشا)

نیاز انسان به سرپناه و مامن در سفر ، نه تنها در عصرحاضر بلکه از روزگاران باستان موردتوجه بوده است. رونقتجارت داخلی و خارجی و اهمیت دادن به راه ها و شهرهای زیارتی موجب شد تا کاروانسراهای بسیاری در جاده هاساخته شود.کاروانسرا ها مهمترین بنای بین راهی و منزلگاه امن کاروانیان در مسیرهای مهم بازرگانی و زیارتی ایران بودهاند.عصرصفوی را می بایست دوران طلایی احداث کاروانسراهای بزرگ و رونق تجارت دانست . در این دوران بر تعداد ووسعت کاروانسراها افزوده شد و این بناها با حمایت از کاروانیان ، نقش مهمی در توسعه تجارت ایفا کردند.از دیر بازرقابت و جنگی همیشگی میان دولت عثمانی و صفویان برقرار بوده است .حکومت بر این مزیت سیاسی و اقتصادیکاروانسراها واقف بوده به همین جهت در احداث اینگونه بناها و تقویت تاسیسات مربوط به راه های ارتباطی ،توجه ویژهای داشته است.بنا های انتخاب شده جهت مقایسه ی تطبیقی در مسیر اصلی جاده ی ابریشم قرار دارند ،کهن راه ابریشم که حوزهفعالیت آن از قلمرو اقتصادی و تجاری فراتر رفته بود، به مسیر مبادلات همه جانبه اقتصادی، سیاسی، فکری، مذهبی وفرهنگی در جهان باستان تبدیل شده بود وبسیاری از کاروان ها از این مسیر عبور میکردند.هدف از پژوهش پیش رو آناست که مقایسه ای بین معماری و نوع فضاسا زی های هر کاروانسرا انجام داد و تفاوت ها و شباهت ان دو را از یکدیگربیان کرد و همچنین بتوان فهمید هرکدام چگونه و با چه روش هایی به نیاز های مخاطب خود پاسخ گفته اند.در مقاله یحاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی ابتدا تاریخچه و توصیفی از هردو کاروانسرا ارائه می شود سپس اجزا و عناصر تشکیل دهنده این دو کاروانسرا از لحاظ شباهت ها و تفاوت ها و میزان انطباق آن ها بایکدیگر بیان و در انتها وجوهمشترک و تفاوت های آنان در جداو لی ارائه میگردد.از بررسی های صورت گرفته چنان میتوان نتیجه گرفت که میزان شباهت ها از میزان تفاوت ها بیشتر بوده بر ا یمثال هردو بنا به لحاظ فرم کلی درونگرا هستند و اسطبل نیز به عنوان عضوی جدانشدنی از اینگونه بناها می باشد . درکاروانسرای ده نمک سر در ورودی در حجم کلی، صورتی شاخص یافته است .اما در کاروانسرای رستم پاشا ، ورودی بناچندان شاخص نمی باشد . قابل درک است که معماری کاروانسراها در این دو کشور بر اساس نیازهای همان کشور و باتوجه به فرهنگ،هنر و سبک زندگی آن منطقه، شرایط تجاری ، سیاسی آن زمان و ترکیب با معما ری بو می و گذشتهخود شکل گرفته اند.

کلیدواژه ها:

کاروانسرا ، معماری صفوی ، معماری عثمانی ، کاروانسرا رستم پاشا ، کاروانسرا ده نمک