تکرار عددی و تجلی نمادین عدد ۴ در فرش دستباف تبریز سده ۱۱ تا ۱۳ه.ق

در برخی از تمدنهای گذشته ، اعداد علاوه بر بعدکم ی ، از بعد کیفی هم برخوردار بوده است . بعدکم ی اعداد در علومی همانند هندسه ، ریاضی و نجوم و بعد کیفی آن با انتقال مفاهیم نهانی ، که در پس هر عدد نهفته است ، متجلی می شود. بنا بر نظر بسیاری از بزرگان و فلاسفه در نظامهای عددی ، جهان بر پایه اعداد استوار است که هر یک دارای معانی بوده به صورتی که در ذهن آدمی تداعی گر مفهوم مخصوص به خود می باشد. هنرهای ایرانی از اعداد مخصوصا در حوزه معماری اسلامی و فرش بسیار بهره برده است . تناسبات، ابتکارات و هنرنمایی ها در فرش دستباف با طراحی دقیق و زیبا در قالب نقوش و رنگهایی متنوع و غنی مشهود است . در این میان نقش اعداد در ایجاد انتظام، هندسه و جلوه نمایی هر چه جذابتر این هنر اصیل ایرانی نقش بسزایی ایفا می کند. برخورداری اعداد از سویه ای نمادین ، سبب تقدس و کاربرد معنادار آن از دیرباز تاکنون در ادیان، فرهنگ و افکار جامعه شده است و در میان اعداد گوناگون، عدد چهار یکی از پرکاربردترین اعداد و در اعتقاد مردم و عرفان اسلامی ، عددی مقدس به حساب می آید. این مقاله در نتیجه پژوهشی میدانی بر روی ۱۸ قالی نفیس و کهن تبریز، از گنجینه موزه فرش ایران، به نگارش در آمده است که بیشتر بر جنبه بیرونی این امر متمرکز بوده و سعی در معرفی اعداد خاص حاصل از تجزیه و تحلیل تکرار عددی نقوش دارد و در صدد است تا مشخص سازد در طراحی ساختار قالی تبریز، در بررسی تکرار نقوش، بر اعداد خاصی تاکید شده است . همچنین به بررسی اهمیت عدد چهار از دیدگاه حکمی و فلسفی ، کاربرد مصادیق و تاثیر زیبایی شناسی آن در فرش دستباف می پردازیم .

کلیدواژه ها:

نظامهای عددی ، عدد۴ ، قالی دستباف تبریز ، حکمت .