اثر پرایمینگ بر ویژگی های فیزیولوژیک و عملکرد ارقام مختلف کنجد تحت تنش خشکی

سابقه و هدف: کنجد از جمله مهمترین دانه های روغنی می باشد که حاوی منابع غنی از روغن، پروتئین، فسفر و کلسیم است. تنش کم آبی از جمله بارزترین عومل محیطی کاهش رشد و عملکرد کنجد در مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می رود.. با توجه به اهمیت بالای اقتصادی کنجد از یک طرف، ارزانی و کارایی بالای پیش تیمار در تعدیل اثرات مخرب تنش خشکی از طرف دیگر، پژوهش در این زمینه اهمیت خاصی دارد. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی تنش خشکی و روش های مختلف پیش تیمار بذر بر عملکرد، اجزای عملکرد و ویژگی های فیزیولوژیک سه رقم مختلف کنجد انجام گرفت.مواد و روش ها: آزمایش به مدت دو سال و به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با ۳ تکرار در مزرعه مرکز تحقیقات استان بوشهر، انجام شد. فاکتور اصلی شامل تنش خشکی در سه سطح شامل آبیاری پس از تخلیه ۴۵% ظرفیت زراعی (شاهد یا بدون تنش)، آبیاری پس از تخلیه ۶۵% ظرفیت زراعی (تنش ملایم) و آبیاری پس از تخلیه ۸۵% ظرفیت زراعی (تنش شدید)، ۵ سطح پیش تیمار شامل شاهد (فاقد پیش تیمار)، پیش تیمار با آب، سولفات روی، سولفات پتاسیم و اسید سالیسیلیک و سه رقم کنجد (اولتان، داراب ۱۴ و کرج) مورد بررسی قرار گرفت. پارامترهای متعدد عملکردی و فیزیولوژیکی نظیر میزان کلروفیل، قند محلول، فعالیت برخی آنزیم های آنتی اکسیدانت و غیره مورد بررسی قرار گرفت.یافته ها: با توجه به نتایج، با افزایش سطح تنش، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، عملکرد دانه، تعداد کپسول در گیاه، کلروفیل کل، شاخص سطح برگ، محتوی نسبی آب روند نزولی داشت و میزان پرولین و قند محلول روند صعودی نشان داد. علاوه بر این مشخص شد که پیش تیمار تاثیر معنی داری بر صفات عملکردی و فیزیولوژیکی کنجد داشت. بیشترین میزان عملکرد (۱۱۵۳ کیلوگرم در هکتار)، شاخص برداشت (۷/۲۵) و وزن هزار دانه (۶۶/۲ گرم) در شرایط پیش تیمار با اسید سالیسیلیک مشاهده شد در حالی که کمترین مقدار در تیمار شاهد (فاقد پرایمینگ) به ترتیب با عملکرد (۹۶۸ کیلوگرم در هکتار)، شاخص برداشت (۸/۲۳) و وزن هزار دانه (۵۱/۲ گرم) گزارش شد. همچنین رقم کرج و اولتان به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد دانه ۱۲۶۹ و ۸۸۹ کیلوگرم در هکتار را نشان دادند. در حالی که بیشترین میزان پرولین در رقم کرج (۲۹/۱ میلی گرم بر گرم وزن تر)، کمترین مقدار پرولین در رقم اولتان (۱۷/۱میلی گرم بر گرم وزن تر) مشاهده شد. رقم اولتان بیشترین میزان قند محلول (۰۳/۱میلی گرم بر گرم وزن تر) ، را نشان داد در حالی که کمترین میزان قند محلول، در رقم کرج (۹۷/۰ میلی گرم بر گرم وزن تر) گزارش شد. همچنین بیشترین و کمترین میزان محتوی نسبی آب و کلروفیل کل، به ترتیب در ارقام کرج و اولتان دیده شد. علاوه بر این ارقام آزمایشی واکنش های متفاوتی در برابر ویژگی های فیزیولوژیکی نشان دادند. در اکثر صفات عملکردی رقم کرج و اولتان به ترتیب بیشترین و کمترین میزان را نشان دادند.نتیجه گیری: تنش خشکی باعث کاهش عملکرد کنجد در همه ارقام شد اما واکنش ارقام مختلف کنجد به تنش خشکی یکسان نبود. تاثیرات مطلوب پرایمینگ بذور با اسید سالیسیلیک، سولفات روی و سولفات پتاسیم، از طریق حفظ میزان کلروفیل و نهایتا کمک به فرایند فتوسنتز شدند، قابل ذکر بود. رقم کرج رقم مقاوم تری نسبت به تنش خشکی در پژوهش حاضر نشان داد. با توجه به نقش اسید سالیسیلیک و روی در فتوسنتز، سنتز اسمولیت ها در تعدیل اثرات مخرب تنش خشکی و از طرفی تاثیر مطلوب پیش تیمار بر رشد و عملکرد کنجد توصیه می شود پرایمینگ با اسید سالیسیلیک، سولفات روی و پتاسیم جهت افزایش عملکرد در مناطقی که با تنش خشکی مواجه هستند، استفاده شود.

کلیدواژه ها:

پیش تیمار ، خشکی ، عملکرد ، فتوسنتز ، کنجد