اولویت بندی زیرحوضه های آبخیز رود زرد استان خوزستان از نظر حساسیت به فرسایش خاک با استفاده از روش های تصمیم گیری چندمعیاره

فرسایش خاک یکی از مهم ترین مشکلات حوضه های آبخیز در جهان و از موانع اصلی دستیابی به توسعه پایدار در کشاورزی و استفاده از منابع طبیعی است. شناسایی و اولویت بندی مناطق حساس به فرسایش خاک به منظور اجرای عملیات حفاظت آب و خاک و مدیریت منابع طبیعی در حوضه های آبخیز ضروری است. در این پژوهش به اولویت بندی خطر فرسایش خاک در ۱۲ زیرحوضه آبخیز رود زرد در سال ۱۴۰۰ با استفاده از آنالیز پارامترهای مورفومتری و روش های تصمیم گیری چندمعیاره پرداخته شده است. در این راستا ۱۱ پارامتر مورفومتری محاسبه و وزن آنها با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی به دست آمد. عملیات اولویت بندی با استفاده از روش های TOPSIS، VIKOR و SAW انجام و نتایج آن با استفاده از روش های میانگین رتبه ای، کاپلند و بردا تلفیق و درنهایت اولویت بندی نهایی با مقدار فرسایش ویژه زیرحوضه ها در مدل MPSIAC مقایسه و ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن بین آنها برآورد شد. بر اساس نتایج، پارامترهای خطی بافت زهکشی، تراکم زهکشی و فراوانی آبراهه به ترتیب با وزن ۰/۱۶۱، ۰/۱۵۸ و ۰/۱۴۶ بیشترین تاثیر و در مقابل پارامترهای شکلی ضریب شکل، نسبت کشیدگی و ضریب گردی به ترتیب با وزن ۰/۰۴۹، ۰/۰۳۶ و ۰/۰۲۶ کمترین تاثیر را در فرسایش پذیری زیرحوضه ها داشتند. ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن بین اولویت بندی نهایی و مدل MPSIAC، به میزان ۰/۸ به دست آمد (p-value<۰.۰۱). نتایج اولویت بندی نشان داد که زیرحوضه های R۱۱، R۱۲ و R۱۰ با مساحت ۸۳/۱۹۱ کیلومتر مربع، به دلیل مقدار زیاد پارامترهای خطی، مقدار کم پارامترهای شکلی، ساختار زمین شناسی حساس به فرسایش و پوشش گیاهی ضعیف در اولویت اول تا سوم و در طبقه خیلی حساس به فرسایش خاک قرار دارند و برای اجرای اقدامات مدیریتی و عملیات آبخیزداری در اولویت هستند. نتایج کلی پژوهش نشان داد که روش های تصمیم گیری چندمعیاره و آنالیز مورفومتری ابزاری مناسب برای شناسایی مناطق حساس به فرسایش خاک هستند.

کلیدواژه ها:

TOPSIS ، VIKOR ، SAW ، Soil erosion ، Morphometry ، تاپسیس ، ویکور ، ساو ، فرسایش خاک ، مورفومتری